Францішак Аляхновіч - У капцюрох ГПУ

Але пастаноўка была беззаганная. Рэжысэрыя вельмi старанная. Апрацоўка роляў таксама. Аб суфлёрскай будцы i ўспамiну ня было.

Багатая дзяржаўная субсыдыя дазваляла ўтрымоўваць вялiкi акторскi пэрсанал, аркестру, балет, хор.

За дырэктара тэатру быў Дыла.

У гэтым часе адбылося адкрыцьцё ў Вiцебску другога дзяржаўнага тэатру, дзе за дырэктара быў прызначаны Красiнскi з Вiльнi.

На гэтую ўрачыстасьць быў запрошаны i Попутчiк. У Вiцебск зьехаўся ўвесь лiтаратурна-мастацкi сьвет.

На ўрачысты спэктакль была выбрана п'еса Шэксьпiра «Сон у летнюю ноч». Ox! пасьля тэндэнцыйнай бальшавiцкай лiтаратуры нарэшце можна было ўздыхнуць з палёгкай, маючы перад вачыма твор вялiкага запраўднага мастацтва…

Тутака Попутчiк меў прыемную неўспадзеўку. Большасьць тэатральнай трупы, моладзь, гэта былi людзi, якiя першыя крокi на сцэне стаўлялi пад ягоным кiраўнiцтвам у «Беларускай хатцы». Цяпер яны вырасьлi на запраўдных таленавiтых актораў. Зрабiла гэта добрая школа. Гэтая моладзь нядаўна вярнулася пасьля пяцёх гадоў працы з Масквы, дзе пад кiраўнiцтвам найлепшых расейскiх тэатральных сiлаў атрымала прафэсiянальнае ўзгадаваньне. Тутака яго таксама горача вiталi.

На ўрачыстасьцi меўся прамаўляць i Попутчiк.

Але перад пачаткам спэктаклю падыйшоў да яго дырэктар тэатру, ягоны прыяцель Красiнскi, i заклапочаны сказаў:

— Даражэнькi мой… як-бы гэта сказаць?.. Ну, пастанавiлi, ведаеце, што вы, як чалавек, якi прыехаў з Заходняе Беларусi… ну, што наагул будуць прамаўляць толькi людзi тутэйшыя. Вам пакуль што не выпадае… Вы мяне разумееце? Будзе нейкi дысананс… цi як сказаць… ня будзе тое, як… Адным словам… ляпей можа будзе, каб вы паднялi тост у часе банкету, пасьля спэктаклю, або… як самi ўважаеце?.. мо ня варта?.. Можа, будзе неадпаведны настрой. Як вам здаецца?..

Попутчiк не прамаўляў i на банкеце. Мала таго. У часе банкету, нiхто iм не цiкавiўся, нiхто да яго не зварачаўся, нiхто ня гутарыў з iм. Попутчiк быў як iзаляваны ад усяго асяродзiшча.

Пасьля вiцебскiх урачыстасьцяў вярнуўся ў Менск.

На рагу Вясёлай i Правiянцкай спаткалiся дзьве суседкi.

— Панiчка! Што гэта можа быць?.. Тут нешта ў нас на нашай вулiцы не ў парадку.

— А што, панiчка?

— А во! Ня бачыце?

— Што? Гэны, што там… папяроску круцiць?

— А няўжо-ж.

— Сочаць некага?

— Але. Я ўжо даўно заўважыла.

— I на каго-ж мае зноў звалiцца няшчасьце?

— А ня ведаеце, панiчка? Дык-жа да гэтай старой, што жыве на Вясёлай вулiцы, сын знакам тым прыехаў. 3-за гранiцы! Можа, бачыла панiчка, гэткi алiгантна апрануты, пазагранiчнаму, i ў гэтакiм кацялку на галаве ходзiць…

— Шкада старой! Вось будзе турбота…

— A мо i нiчога ня будзе.

— Э, не кажэце! Нiколi гэтак ня бывала, каб дарма саiчылi. Ужо калi за кiм ходзяць, дык не здарма…

— Цiкавасьць, а цi старая ведае ўжо…

— Як-жа-ж магла-б ня ведаць, калi гэты, вось што тамака стаiць, дык i ня надта крыецца. Ад самага раньня прыходзiць i пачынае пад ейнымi вокнамi хадзiць: туды i назад, туды i назад… Сьляпы ўбачыць.

— А мо яму, гэтаму сыну ейнаму значыцца, i нiчога ня зробяць! Кажуць, што гэта нейкi вядомы беларус… А яны беларусаў цяпер паважаюць. Можа, яму нейкую службу добрую дадуць.

— Дай Божа, дай Божа, але ня ведаю…

На другiм баку вулiцы гэтым часам стаяў нейкi чалавек у чорнай скураной шапцы i круцiў у руцэ пушачку з сярнiчкамi, робячы выгляд, быццам хоча закурыць папяроску. На першы пагляд магло паздавацца, што нiчым больш ён ня цiкавiцца. Але добра прыгледзеўшыся, можна было заўважыць, што гэты працэс запальваньня папяросы трывае зашмат, доўга i што пагляд чалавека ў скураной шапцы скiроўваецца ад часу да часу на ваконцы малога драўлянага дамка пры Вясёлай вулiцы.

— Панiчка! Не глядзеце на гэтага гада! А то й для сябе нейкае няшчасьце прыдбаеце.

— Праўду, панiчка, кажаш. Ня наша гэта справа. Божая воля…

Пасьля шчырых гарачых прывiтаньняў, з якiмi Попутчiк спаткаўся ў першыя днi пасьля свайго прыезду ў Менск, праз нейкi час заўважыў вялiкую перамену. Пры спатканьнi з iм некаторыя мелi гэткi выгляд, быццам хацелi як мага хутчэй ад яго адкараскацца. Iншыя, здалёк пабачыўшы яго, уцякалi на другi бок вулiцы, быццам не пазнаючы. Адзiн знаёмы (М-о), калi Попутчiк, спаткаўшыся з iм на вулiцы, iшоў побач i гутарыў, раптам затрымаўся i, падаючы руку на разьвiтаньне, сказаў:

— Выбачайце, я пайду… Мне трэба ў iншы бок.