Мікола Багадзяж: Сыны зямлі беларускай

Доўга змагаліся волаты. Але ў рэшце рэшт Рэдзедзя (які важыў значна больш) пачаў пераадольваць. I тады Мсціслаў звярнуўся да Багародзіцы. Ён паабяцаў, што калі адолее ворага, то пабудуе царкву ў яе гонар. I адразу пасля гэтага з апошніх сіл кінуў саперніка на зямлю. Потым выхапіў з-за халявы бота нож i зарэзаў яго.

Мсціслаў, згодна з дамоўленасцю, пайшоў у Касожскую зямлю. Ён далучыў яе да свайго княства, забраў усе багацці Рэдзедзі. Касогі былі вымушаны плаціць даніну. Дома ж, у Цьмутаракані, ён пабудаваў царкву.

У той час, калі Мсціслаў умацоўваў свае княства, адбіваў напады суседзяў, хадзіў вайной на ix, на Русі ішла крывавая міжусобіца. Пасля смерці Уладзіміра яго сыны пачалі барацьбу за велікакняжацкі прастол. Яны забівалі адзін аднаго, захоплівалі чужыя ўдзелы. На дапамогу ў гэтай барацьбе ўладзіміраўцы запрашалі іншаземцаў — хто варагаў, хто палякаў, хто печанегаў. У рэшце рэшт перамог Яраслаў. Ён стаў уладаром амаль усёй Русі. Незалежнасць захавалі толькі Полацкае i Цьмутараканскае княствы.

Мсціслаў патрабаваў ад Яраслава, каб той аддаў яму частку сваіх уладанняў. Ён лічыў, што мае права на частку зямель загінуўшых братоў. Яраслаў адмовіўся падзяліцца. I тады цьмутараканскі князь вырашыў дзейнічаць сілай. Ён узмацніў сваё войска палкамі касогаў i ў 1028 годзе выступіў у паход. Яго войска прайшло прычарнаморскімі стэпамі, а потым уздоўж Дняпра да Кіева. Але кіяўляне не ўпусцілі яго ў горад. Тады Мсціслаў адвёў сваё войска ў Чарнігаў i стаў чакаць Яраслава. Яраслаў жа ў гэты час знаходзіўся ў Ноўгарадзе. Ён вымушаны быў сабраць вялікае войска з наўгародцаў. Больш таго, наняў за морам дружыну варагаў. Кіраваў наёмнікамі Якун. Летапісец адзначаў, што гэты самы Якун быў апрануты ў «залаты» (залататканы) плашч. Заўважу, што менавіта на варагаў больш за ўсё спадзяваўся Яраслаў.

З гэтым войскам Яраслаў выступіў супраць Мсціслава. Той жа, даведаўшыся аб гэтым, павёў сваё войска насустрач. Сышліся ворагі познім вечарам ля мястэчка Ліствін (за некалькі дзесяткаў вёрст ад Чарнігава). Яраслаў размеркаваў свае войскі так, каб у цэнтры стаяла найбольш баяздольная яго частка — варагі. Мсціслаў жа зрабіў інакш: у цэнтр ён паставіў севяран, якіх набраў у Чарнігаве. А свае войскі размясціў на флангах. Яго разлік быў просты да геніяльнасці: «Няхай варагі завязнуць у барацьбе з чарнігаўцамі. Мая ж дружына разаб'е тым часам наўгародцаў i ўдарыць па ix з бакоў». Але бітве перашкодзіла цемра.

Ноччу ж пайшоў буйны дождж, забліскалі маланкі, загрымеў гром. Мсціслаў звярнуўся да сваіх ваяроў: «Пойдзем на ix. Яны наша здабыча». Ён разлічваў напасці на спячае войска Яраслава. Але той, пэўна, меў такія ж планы, бо яго войска таксама было пастроена да бою. Цяцівы лукаў намоклі, таму раці адразу пачалі рукапашную. У непрагляднай цемры пад праліўным дажджом загарэлася крывавая сеча. Звінелі аб варожыя шаломы мячы, трашчалі дрэўкі коп'яў, глуха стукаліся шчыты. З глотак ваяроў вырываліся хаканне ды ўскрыкі. Маланкі не столькі асвятлялі поле бою, колькі сляпілі. Увесь гэты шум заглушаў гром.

Рука летапісца вывела на старонках яго твора: «…I схапіліся севяране з варагамі, i працавалі варагі, секучы севяран, a затым пайшоў Мсціслаў з дружынай сваёю i пачаў сячы варагаў». Тыя не вытрымалі нечаканага ўдару з флангаў. Варагі былі разбіты i кінуліся ўцякаць. Якун нават кінуў свой «залаты» плашч, які, пэўна, моцна перашкаджаў яму. Бачачы гэтую карціну, пабег i Яраслаў. Прычым накіраваўся ён не ў Кіеў, а разам з ваярамі, што засталіся ў жывых, у Ноўгарад. Наёмнікі-варагі адтуль адразу адплылі на радзіму, a Яраслаў вагаўся — застацца тут ці накіравацца ўслед за варагамі.

Але Мсціслаў не збіраўся садзіцца на велікакняжацкі прастол. Ён прызнаваў, што Яраслаў мае больш правоў на яго. Пераможац прыслаў у Ноўгарад прапанову аб міры. У ёй гаварылася: «Садзіся ў сваім Кіеве ты, старэйшы брат, а мне хай будзе гэты бок Дняпра». Яраслаў не вельмі давяраў брату i паслаў у Кіеў сваіх пасаднікаў. Толькі праз год з'ехаліся яны i заключылі мір. Па гэтай дамове Яраславу належала заходняя частка дзяржавы з Кіевам, a Мсціславу ўсходняя — са сталіцай у Чарнігаве. У гэтым горадзе ён таксама пабудаваў царкву. Далей браты жылі паміж сабой душа ў душу. Больш таго, у 1031 годзе яны разам выступілі супраць палякаў. Ix мэтай было вярнуць галіцкія землі, якія захапіў у свой час Баляслаў Храбры. Браты ажыццявілі свой намер. Да таго ж яны прывезлі з Польшчы шмат палонных i рассялілі ix у сваіх удзелах.