Мікола Багадзяж - Сыны зямлі беларускай

Ужо ў дзіцячым узросце княжыч праявіў незвычайныя здольнасці да навукі. Таму бацька вырашыў, што хатняй адукацыі яго нашчадку недастаткова i накіраваў сына за мяжу.

Міхал Глінскі вучыўся ў Італіі. Пад уплывам мясцовых святароў ён перайшоў у каталіцтва. Пасля заканчэння вучобы княжыч вырашыў паспрабаваць сябе ў ваеннай справе. Амаль дванаццаць гадоў ваяваў ён у Еўропе. Служыў у Іспаніі, у саксонскага курфюрста Альбрэхта, імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Максіміліяна I. На баку апошняга ваяваў у Італіі. У час гэтай кампаніі ён паказаў сябе з найлепшага боку. Яго ваенныя таленты i асабістая адвага настолькі ўразілі імператара, які i да гэтага ставіўся да нашага земляка з вялікай сімпатыяй, што той надаў Міхалу тытул князя Свяшчэннай Рымскай імперыі. Вялікай карысці гэта нашаму герою, які быў ужо князем па паходжанню, не прынесла. Аднак гонару i пыхлівасці дадала.

Хутка пасля гэтага адукаваны, валодаючы мноствам моў, пабачыўшы свет, набыўшы ваенную славу, Міхал Глінскі вярнуўся на радзіму. Знаходзячыся пры двары вялікага князя Аляксандра, у 1498 годзе атрымлівае ўсвяцкае намесніцтва. Праз два гады, на пачатку зімы 1500 года, прызначаецца дворным маршалкам замест Рыгора Астрыковіча, які трапіў у палон да ваяроў маскоўскага князя падчас бітвы на Вядрошы. У канцы наступнага года атрымлівае яшчэ i мерацкае намесніцтва. Пасада дворнага маршалка дазваляе хутка палепшыць свой дабрабыт шляхам атрымання новых зямель i маёнткаў. Наш зямляк выкарыстаў гэту магчымасць.

Потым пачаў «умацоўваць» свой тыл. Карыстаючыся ўплывам на Аляксандра, дабіваецца высокіх дзяржаўных пасад для сваіх братоў. Іван атрымаў ваяводства ў Кіеве, Васіль — у Бярэсці. Аднак новаспечаны вяльможа займаўся ў гэты час не толькі асабістымі справамі. Ён, акрамя ўсяго іншага, выкарыстаў вопыт, які набыў падчас вайсковай службы ў еўрапейскіх уладароў. Міхал спрабуе правесці рэарганізацыю арміі. Стварае першыя гусарскія эскадроны — цяжкую панцырную кавалерыю.

Вокамгненнае ўзвышэнне Глінскага i тое, што Аляксандр цалкам падпаў пад яго ўплыў, не спадабалася іншым магнатам. Не задаволены яны былі i палітычнымі поглядамі Міхала. Справа ў тым, што ён выступаў за неабмежаваную манархію. Таму настройваў Аляксандра супраць паноў рады, падбухторваў ліквідаваць гэты орган улады, бо паны рады абмяжоўвалі ўладу князя — без ix згоды ніводнае рашэнне не магло быць ажыццёўлена, ні адзін закон не прымаўся. Але галоўнае, што рухала магнатамі, — асабістыя амбіцыі. Ix крыўдзіла i тое, што князь усё больш i больш часу праводзіць ca сваім новым сябрам. I тое, што ён толькі з Міхалам абмяркоўвае свае сардэчныя i сямейныя праблемы. Асабліва ix крыўдзіла тая ўвага, якую аказвалі «гэтаму выскачку» іншаземныя ўладары. Міхал састаяў у асабістай перапісцы з імператарам Максіміліянам. Крымскі хан Менглі-Гірэй называў яго ў граматах сваім братам. Не да паноў рады, а да князёў Міхала, Івана ды Васіля Глінскіх прыслаў у 1501 годзе пасольства з багатымі падарункамі хан Заволжскай Арды Шых Ахмат. Гэта ix, а не паноў рады, прасіў Шых Ахмат замовіць слоўца перад каралём польскім (Аляксандр якраз у гэтым годзе быў каранаваны на польскі прастол), зрабіць так, каб кароль падтрымаў яго, Шых Ахмата, ва ўнутрыардынскай барацьбе.

Паны рады пайшлі на змову. Узначаліў змоўшчыкаў ваявода трокскі i маршалак земскі Ян Забярэзінскі. Ю. Вольф у працы «Князі на абшарах Вялікага княства Літоўскага ад канца XIV стагоддзя» даў гэтаму пану кароткую, але красамоўную характарыстыку: «Амбіцыйны ды сквапны да ўлады…» Змоўшчыкі пачалі распаўсюджваць плёткі, паклёпы. Сцвярджалі, быццам Міхал таемна перапісваецца з Масквой, жадае адасобіць Кіеўшчыну i нават… авалодаць велікакняжацкім прастолам. Увесь гэты бруд уводзіўся ў вушы Аляксандру. Аднак той не дае гэтаму веры. Тады вырашылі прымяніць радыкальныя меры — забіць Глінскага. Міхалу стала вядома аб намерах змоўшчыкаў. Ён звяртаецца да караля са скаргай. Абвінавачвае Забярэзінскага ў тым, што той наняў забойцаў. Паведамляе, што мае сведку. Аднак абвінавачаны клянецца-божыцца ў тым, што нічога такога не было. Аляксандру ж не да грызні паміж яго прыдворнымі. У яго няма ні сіл, ні жадання разбірацца ва ўсіх дэталях гэтага канфлікту. У яго моцна пахіснулася здароўе. Адбіліся на яго здароўі i вечныя спрэчкі з магнатамі Вялікага княства Літоўскага, i амаль няспынныя набегі татар, i кровалралітныя войны з цесцем — маскоўскім вялікім князем Іванам III. Ды i польская шляхта папсавала нямала крыві. Але больш за ўсё паўплывала на стан здароўя Аляксандра тая нянавісць, якую мелі i палякі, i жыхары Вялікага княства Літоўскага да яго жонкі — маскоўскай князёўны Алены. Аб узроўні гэтай нянавісці можа сведчыць хаця б той факт, што палякі каранавалі Аляксандра, а вось яго жонку каранаваць адмовіліся наадрэз.