Фоат Садриев - Тургай. Сайрар чак

– Соң, тырышып карыйк, – дип, Ислам аны агач бакчасына алып керде.

Бабасы ясаган беседкага кереп утырдылар.

– Син ансат кына әллә ниләр уйлап чыгарасың.

– Ансат икәнен каян беләсең? – диде Ислам.

– Күренеп тора. Дәрестә дә, урамда да уйлап та тормыйсың.

– Бик озак интеккәннәремне сез күрмисез шул!

Энҗе аңа шикле караш ташлады:

– Интегерсең инде син…

– Интегәм шул, – диде Ислам. – Ярар, нинди әкият уйлыйбыз?

– Белмим шул. «Борын-борын заманда яшәгән, ди, әби белән бабай…» дип яздым да туктадым.

– «Бабайның туны булган самай» диген.

Энҗе чыркылдап көлеп куйды һәм Исламны ашыктырырга тотынды:

– Шуннан, шуннан?!

– Шуннан алган да шуган! Хәзер үзең ялгап алып кит.

– Ни ялгыйм?

– Әби белән бабайга ялга.

Энҗе көлеп җибәрде:

– Койрыкмы?

– Әйе, әкиятнең койрыгын ялгап алып кит, – диде Ислам, аның көлүенә кушылып. – Әби белән бабайның нәрсәләре булган?

Энҗе, чырык-чырык көлеп, бер җөмлә өстәде:

– Әби белән бабайның булган, ди, бер өйләре.

– Һәм кием элә торган чөйләре, – дип дәвам итте Ислам. – Әбинең песие, бабайның эте булган. Болар бик фәкыйрь яшәгәннәр. Ашарларына беткәч нишләгәннәр? – дип сорады ул.

– Ашарларына беткәчме?.. Ни инде… Эт белән мәчене акча табыгыз, дип чыгарып җибәргәннәр.

– Дөрес! – диде Ислам. – Әби мәчесенә үзенең яулыгын бәйләткән, мәченең колагына күзлеген элгән. Бабай нишләгән?

– Эткә үзенең эшләпәсен кигергән, җилкәсенә букча аскан, – диде Энҗе, көлеп.

– Шуннан чыгып киткәннәр. Йә, дәвам ит.

– Ай киткәннәр, ел киткәннәр, бер шәһәргә барып җиткәннәр. Акча эшләү өчен… – Энҗе бераз уйланып торды… – Акча эшләү өчен, мәче этнең муенына менеп атланган да… Нишләгәннәр соң? – дип сорады ул Исламнан.

– Җырлаганнар инде. Алар нишли алсын? – диде Ислам.

– Аларның җырын тыңларга бик күп халык җыелган, шактый гына акча җыйганнар, – дип өстәде Энҗе.

– Шуннан?

– Шуннан… Төрле шәһәрләрдә йөргәндә, нидер булган…

Ислам сөйләп китте:

– Бер усал бурзай, килеп, безнең эткә ташланган. «Син нишләп эт халкының абруен төшереп йөрисең? – дигән. – Нигә безнең дошманыбызны муеныңа атландырдың?! Мин сине өзгәләп атам!» – дип, аның бугазыннан капкан. Шуннан мәче нишләгән?

– Мәчеме? – Энҗенең дә күзендә дәрт очкыннары кабынды. – Мәче, сикереп, этнең маңгаена менгән дә, тырнакларын аның кашларына батырып: «Әгәр дустымны ычкындырмасаң, хәзер ике күзеңне тырнап агызам», – дигән. Теге этнең койрыгы гына күренеп калган, куркудан әллә кая ычкынган.

– Икенче бер шәһәрдә мәчеләр «Нигә безнең дошманыбыз белән йөрисең?» дип, боларга һөҗүм иткәннәр. Көчкә качып котылганнар, – дип дәвам итте Ислам. – Ә халык аларны бик яраткан. Көн саен ашатканнар, акчалар биргәннәр. Йөри-йөри, чит илгә дә чыгып киткәннәр. Анда болайрак җырлаганнар:

Алар җыйган акчаларын мәченең яулыгына төйнәп барганнар. Шактый җирләр гизеп, тагын үзебезнең шәһәрләрдә, җырлый-җырлый, акча җыйганнар. Бер шәһәрдән чыгып, юл буйлап барганда, боларның артыннан ике зур усал эт куып җиткән. «Китерегез булган акчаларыгызны!» – дип, һау-һаулап өрергә тотынганнар.

Эт белән мәче куркуларыннан елап җибәргәннәр. Күпме вакытлар йөреп, дөнья гизеп тапкан акчаларын кулларыннан ычкындырасы килмәгән. Алар, елый-елый, бер куаклыкка таба чабарга керешкәннәр. Теге этләр дә боларны бастырып куып килә икән. Инде беттеләр, муеннарыннан кабалар дигәндә, куак арасыннан, атылып, кәҗә килеп чыккан. Ул, этләр аны-моны аңышканчы, аларны очлы мөгезе белән чөеп-чөеп ыргыткан. Ул арада әрәмә арасыннан иңбашына капчык аскан сарык та күренгән. Ә теге әшәке этләр юк кына булганнар. Безнең эт белән мәче кәҗәгә, елый-елый, рәхмәт укыганнар. Шуннан соң танышып та киткәннәр. Кәҗә белән сарык теге мәгълүм әкияттәге затлар булып чыккан. Эт белән мәче дә үзләренең өйдән куып чыгарылулары, дөнья гизеп акча җыюлары турында сөйләп биргәч, язмышларының уртаклыгына хәйран калганнар.

«Сез кая барасыз хәзер?» – дип сораган эт алардан. Сарык белән кәҗәнең күзләренә яшь тулган. «Белмибез, – дигәннәр алар. – Әби белән бабай безне кабул итмәсләр. Аларның да үз хәлләре хәл. Ә урман-болыннарда бүреләр күп, йөрергә куркыныч». «Әйдәгез безнең белән, – дигән мәче, мияулап. – Безнең әби белән бабаебыз – бик әйбәт кешеләр. Хәзер акчабыз да күп. Бергә-бергә яшәсәк, күңеллерәк булыр»…