J. Tolkien: Łazikanty

…martwy pies Matki Hubbard. W wierszyku "Stara Matka Hubbard" pojawia się następujący fragment: "A kiedy wróciła/ pies już zdechł, druhowie…Poszła do gospody/ by wypić na zdrowie/ a kiedy wróciła/ piesek stał na głowie".

W końcu dotarli do granicy szarości, W Łazikantyrn księżyc ma dwie wyraźnie wyodrębnione strony, "białą" i "ciemną", i wygląda na to, że zawsze pozostają one takie same: jedna to "ciemne ziemie, jasne niebo", a druga: "jasna pod czarnym nieboskłonem".

Oczywiście na prawdziwym księżycu występują noce i dnie (choć nie trwają tyle, ile ziemskie); "ciemna strona" jest ciemna nie dlatego, że nie pada na nią światło, ale ponieważ nie widać jej z Ziemi i do czasu pierwszych lotów wokół Księżyca pozostawała nie znana. Chociaż Ziemia z Łazikantego jest płaska Księżyc wyraźnie pozostał kulą: Łazikanty przelatuje przez jego środek na drugą stronę, a kiedy wraca pieszo z Człowiekiem z Księżyca, jest świadkiem wschodu Ziemi.

John Tolkien nie przypomina sobie, by jemu czy jego bratu Michaelowi przeszkadzały owe anomalie, kiedy pierwszy raz słyszeli tę historię. Zauważa też, iż Łazikanty powstał z myślą o małych dzieciach, dla których podobne niekonsekwencje stanowią jedynie dodatkowy element magii opowieści.

"Światowe Nowiny", Brytyjska gazeta specjalizująca się w sensacjach i skandalach.

Zakochał się w starszej, pięknej córce bogatego morskiego króla, Aluzja do arii "I zakochałem się w starszej, brzydkiej córce bogatego adwokata" z operetki Trial By Jury Gilberta i Sullivana (1871).

Proteusz, Posejdon, Tryton, Neptun, Proteusz i Posejdon byli bogami morza według mitologii greckiej. Neptun to rzymski odpowiednik Posejdona. Tryton był również morskim bogiem, synem Posejdona, ale też i męskim odpowiednikiem syreny.

Njord. Skandynawskie bóstwo morskie.

Jego "głupi ślub" odnosi się do historii opowiedzianej w Gylfaginning i Skaldskarpmal z Eddy Młodszej Snorriego Sturlusona (1178–1241).Bogowie obiecali córce olbrzyma, której ojca zabił Thor, że będzie mogła poślubić jednego z nich, ale przed dokonaniem wyboru pozwolono jej zobaczyć jedynie stopy przyszłego oblubieńca. Wybrała najpiękniejsze z nich w nadziei, iż należą do Baldera, najurodziwszego z bogów, zamiast tego jednak trafiła na Njorda.

Komentarz Tolkiena, że olbrzymka zdecydowała się na niego, bo jego nogi były czyste ("to ogromna wygoda przy sprzątaniu"), jest oczywiście żartem, lecz kolega Tolkiena z Leeds, E. V. Gordon, w przypisach do swego Introduction to Old Norse (1927; dziękuje w nim Tolkienowi za cenne rady) wspomina, iż Njord miał najczystsze stopy, bo był bogiem morza (zapewne chodziło mu o to, że stale je mył).

Starzec Morski, Postać z Baśni z Tysiąca i Jednej Nocy; spotkany przez Sindbada Żeglarza, gdy ten rozbił statek podczas piątej podróży. Starzec prosi, aby przenieść go przez rzekę, kiedy jednak Sindbad spełnia prośbę, odkrywa, że nie może zrzucić go z pleców. Sindbad uwalnia się, upijając Starca i zabijając go kamieniem

Rok czy dwa temu usiadł na pływającej minie…

na samym zapalniku! Chodzi o miny stawiane na wodach podczas I wojny światowej. (Najwyraźniej Starzec Morski chciał, by go "nosiła".) Miały one liczne sterczące zapalniki.

Humpty Dumpty. Jajko z dziecięcego wierszyka, którego "wszystkie króla konie i żołnierze" nie są w stanie złożyć w jedną całość po upadku.

Sądziłem, że to Brytania rządzi morskimi falami…Woli głaskać lwy na plaży i siedzieć na monetach z wielkim widelcem w ręku. Brytania, która "rządzi falami" w popularnej piosence, to symbol Wielkiej Brytanii, zazwyczaj przedstawiany jako siedząca kobieta z tarczą, trójzębem ("wielki widelec") i lwem. Od czasów panowania Karola II jej podobizna pojawia się na angielskich monetach.

Nie zapominaj o P! Dosłownie, nie zapominaj o wymawianiu pierwszej litery w imieniu Psamatos. Ponieważ jednak cała historia zaczęła się od tego, że Łazik nie powiedział "proszę" do Artakserksesa, a zwrot "pamiętać o p i p" odnosi się do dobrego wychowania. Człowiek z Księżyca żartuje przy okazji ze swego rozmówcy.

…przynajmniej kolorowe, W owych czasach gazety były czarno–białe. "Morski Tygodnik Ilustrowany", jedna z gazet wodnego ludu, to aluzja do "Londyńskiego Tygodnika Ilustrowanego".

Uinem, najstarszym z Prawdziwych Wielorybów. W żargonie wielorybników prawdziwy wieloryb to taki, na którego się poluje, to jest z rodziny Baleanidae, bogaty w fiszbiny i łatwy do zabicia.

PAM. Aluzja do przezwiska nadanego znanemu brytyjskiemu politykowi i premierowi, lordowi Palmerstonowi (1784–1865).

…nie najpotężniejszym, ale wciąż całkiem niezłym. Tolkien sugeruje, że magia Artakserksesa miała swoje ograniczenia. W pierwszej wersji tekstu poprzedzające to stwierdzenie zdanie zawiera wyjaśniający fragment, tu podany kursywą: "Artakserkses był bardzo dobrym magiem na swój własny sposób, prawdziwym sztukmistrzem (w przeciwnym razie Łazik nigdy nie przeżyłby tych wszystkich przygód)".

W swym eseju O baśniach (pierwsze wydanie 1947) Tolkien z pogardą wspomina o "wysokiej klasy sztuczkach magicznych", przeciwstawiając je prawdziwej magii (którą władali Psamatos i Człowiek z Księżyca).

…długim statkiem…ochrzcił go mianem "Czerwony Smok", Opowieść morskiego psa wywodzi się częściowo z trzynastowiecznej sagi o Olafie Tryggvasonie w Heimskringla Snorriego Sturlusona. W dziele tym Olaf Tryggvason, król Norwegii (995–1000 n.e.), zostaje pokonany w bitwie morskiej.

Wyskakuje ze swego statku, "Długiego Węża" (albo "Długiego Smoka"), legenda jednak głosi, że nie utonął, lecz dopłynął do brzegu, został mnichem i w końcu umarł w klasztorze w Grecji albo Syrii.

W rękopisie Łazikantego statek w istocie nazywa się "Długi Smok", a Tolkien wspomniał nazwę okrętu króla Olafa w wykładzie o smokach, wygłoszonym w styczniu 1938 w oksfordzkim Muzeum "Uniwersyteckim.

Król Olaf miał słynnego psa, Vige, który zdechł z tęsknoty po zaginięciu pana.

…złapały go syreny, Zgodnie z legendą, syreny chętnie wciągają śmiertelników w głąb morza, gdzie później więżą ich dusze. Tolkien rozróżnia "złotowłose morskie panny" od "ciemnowłosych syren" ich mitologicznych pierwowzorów.

Orkady. Archipelag wysp na północny wschód od Szkocji, zasiedlony przez wikingów w VIII i IX wieku; w 1476 roku włączony do królestwa Szkocji.

Zdaje się, że jesteśmy na Oceanie Spokojnym, istotnie, wszystkie miejsca, wymienione przez morskiego psa, leżą na Oceanie Spokojnym lub nad nim: Japonia, Honolulu na Hawajach, Manila na Filipinach, Wyspa Wielkanocna na zachód od Peru, Wyspa Czwartkowa na północ od Oueensland w Australii, Władywostok w Rosji.

…na dnie zdarzają się wybuchy, W sierpniu 1925, na miesiąc przedtem, nim Tolkien po raz pierwszy opowiedział historię Łazikantego, na Santorynie na Morzu Egejskim doszło do podmorskiego wybuchu.

…czarodziej zamieniłby go w morskiego ślimaka albo odesłał poza Najdalszą Granicę…czy nawet do Otchłani, W najwcześniejszej wersji czytamy, iż Łazikanty "nie wiedział, że póki ciążyło na nim najmocniejsze zaklęcie Artakserksesa, mag nie może rzucić nań żadnego innego czaru"; to jednak nie miało sensu, gdyż Artakserkses rzucił już na niego drugi czar, zamieniając Łazikantego w morskiego psa.

…Morza Cienia…fale jaśniały magicznym światłem. W najwcześniejszej wersji czytamy: "To właśnie wieloryb zawiózł ich do Zatoki Krainy Czarów poza Wyspami Zaczarowanymi; wówczas ujrzeli w dali Zachodnie Wybrzeża Krainy Czarów, Góry Ostatniej Krainy i magiczne światło na falach".

W mitologii Tolkiena Morza Cienia i Wyspy Zaczarowane ukrywają i strzegą Amanu (Królestwa Elfów i siedziby Valarów, czyli bogów) przed resztą świata.