J. Tolkien: Łazikanty

…chłopczyk Numer Dwa. Michael, drugi syn Tolkienów.

Psamatyków. W najwcześniejszej wersji tekstu (rękopisie) piaskowy czarodziej nazywał się Psammetych, które to określenie zostało zapożyczone wprost od Piaskoludka z powieści E. Nesbit Pięcioro dzieci i "Coś" (1902) i Historia Amuletu (1906). Podobnie jak psamatyk Tolkiena, psammetych Nesbit miał szorstki, kapryśny charakter i nade wszystko uwielbiał spać w ciepłym piasku.

W pierwszym maszynopisie Tolkien czasami nazywał psammetycha samytychem, na krótko też ochrzcił Psamatosa mianem nilboga ("goblin" napisane odwrotnie).W drugim maszynopisie Psamatos nosi już swoje imię, jest także nazywany "psamatykiem".

Psamatos Psamatydes. Psamatos, Psamatydes i psamatyk zawierają grecki rdzeń psammos, ."piasek". Psamatos, stosownie do zwyczajów nosiciela tego imienia, pochodzi od greckiego słowa "morski piasek". Psamatydes zawiera przyrostek–ydes, "syn", a psamatyk przyrostek–yk, "człowiek oddający się pewnej dziedzinie nauki" (np. mate–matyk), stąd imię to można w przybliżeniu przełożyć następująco: "Piaskun, syn Piaskuna".

Psama tyk to "specjalista od piasku" z którego wystawały jedynie czubki jego długich uszu. Długie uszy psamatyka we wszystkich wcześniejszych wersjach były "rogami"; zmianę wprowadzono dopiero w ostatecznej wersji maszynopisu. Psammetych Nesbit "oczka miał osadzone na długich rożkach, jak oczka ślimaka".

Psamatos Psamatydes, przywódca wszystkich psamatyków! — Powtórzył to z dumą kilka razy, wyma wiając wyraźnie poszczególne litery. Z kaźdym P z jego nosa wylatywała chmura piasku, Por. też "bardzo się przejmował właściwą wymową swego imienia". Tolkien żartuje tu z "prawidłowej" wymowy angielskiej słów Psamatos, Psamatydes i psamatyk, według której p ma być nieme. Oksfordzki Słownik Języka Angielskiego twierdzi, że opuszczanie p w słowach zaczynających się na ps to "praktyka nie mająca podstaw w nauce, często prowadząca do dwuznaczności i nieporozumień co do budowy słów", i zaleca wymawianie p we wszystkich słowach pochodzenia greckiego.

Artakserkses. Stosowne imię, zważywszy na pochodzenie czarodzieja (patrz następne objaśnienie). Nosiło je także trzech królów Persji w V i IV wieku p.n.e. oraz założyciel dynastii Sasanidów w III wie ku p.n.e.

Pochodzi z Persji…skierowała go przez pomyłkę do Pershore….świetnie sobie radzi ze zbieraniem śliwek. Pershore to małe miasteczko niedaleko Evesham w Worcestershire. Tolkien wykorzystuje tu oczywiście podobne brzmienie słów Persja i Pershore; warto też jednak zauważyć, iż dolina Evesham słynie ze swych śliwek (w tym żółtej odmiany Pershore) i że brat Tolkiena, Hilary, był właścicielem sadu i ogrodu niedaleko Evesham, gdzie przez wiele lat hodował śliwy. "Zbieranie śliwek" sugeruje, że Artakserkses dobrze sobie radził ze zdobywaniem najlepszych rzeczy i największych przysmaków.

…cydr. W Anglii napój alkoholowy, warzony ze sfermentowanego soku jabłkowego. Powiada się, że najlepszy cydr pochodzi z zachodniej Anglii, a więc także z doliny Evesham.

…wyniosłym czarnym urwiskom, W pobliżu Filey leżą Speeton i Bempton, znane ze swych wysokich urwisk (ponad 130 metrów pionowej skały), na których gnieżdżą się ogromne chmary morskich ptaków; tamtejsze skały nie są jednak czarne, lecz kredowe. Wzdłuż północnego wybrzeża Wielkiej Brytanii można znaleźć wiele bezludnych wysepek z podobnymi klifami i koloniami ptaków.

Wyspa Psów.Prawdziwa Wyspa Psów (Isle of Dogs) to skrawek lądu na Tamizie w południowo–wschodnim Londynie. Jej nazwa, którą zabawia się Tolkien, pochodzi prawdopodobnie z czasów Henryka VIII albo Elżbiety I, którzy przebywając po drugiej stronie rzeki, w Greenwich, trzymali tam swoje psy.

Jeden jest na pewno — pies Człowieka z Księżyca. To stwierdzenie jest zgodne z tradycją. Por.Sen nocy letniej Szekspira, v.i: "Ten człek z latarnią, psem i pękiem cierni/ Jest to Poświata we własnej osobie".

Łazik ujrzał białą wieżę…głowa starca o długiej, srebrzystej brodzie, W "Opowieści o Słońcu i Księżycu" w Księdze zaginionych opowieści Tolkien pisał o księżycowym okręcie żeglującym po niebie, na który zakradł się "pewien stary elf o siwych włosach" i "na zawsze już [tam] zamieszkał…Wzniósł on na Księżycu małą, białą wieżę, na którą często wspinał się, by popatrzeć na niebiosa lub rozciągający się pod nim świat…

Nazywano go także Człowiekiem z Księżyca" W wierszu Tolkiena Czemu Człowiek z Księżyca przybył na ziemię zbyt wcześnie (opubl.1923) Człowiek ów ma "własny minaret, co piął się wysoko do góry", w świecie "w srebrze wykutym"; por. Księga zaginionych opowieści, s.198. Ilustracja do tej sceny przedstawiająca Człowieka z Księżyca zjeżdżającego na ziemię po "pajęczej nici wiotkich splotach" (por. "srebrne nici i li ny" splatane przez księżycowe pająki, Łazikanty, została przedrukowana J.R.R.Tolkien: Artist [Ilustrator Waynea G. Hammonda i Christiny Scull (1995), na strome 49.

…nazwano cię po mnie. Tolkien wykorzystuje tu dwuznaczność tych słów. Pytanie księżycowego psa: "A zatem nazwano cię po mnie? " zostaje zrozumiane przez Łazikantego jako: "A zatem nazwano cię tak na moją cześć? ", lecz z dalszej wypowiedzi tamtego: "toteż bez wątpienia nazwano cię po mnie! " wynika jasno, że chodziło mu o kolejność chronologiczną.

…w tej właśnie chwili księżyc przepływał pod światem. Por.też "Wstęp" oraz Księga zaginionych opowieści, ("Księżyc…nigdy nie miał odwagi zostawać całkiem sam w zewnętrznej ciemności…wolał wędrować pod światem".)

Nie ganiaj moich promyków księżyca i nie poluj na białe króliki. A kiedy poczujesz się głodny, wróć. Podobne zakazy, połączone z dobrą radą, są charakterystyczne dla tradycyjnych baśni. Ostrzeżenie Człowieka z Księżyca pojawia się w tekście wielokrotnie w różnych formach, a potem odbija się echem w słowach pani Artakserksesowej: "Nie ganiajcie ognioryb" i tak dalej .

Dowiedział się tego dopiero znacznie później, W istocie nigdy nie dowiadujemy się, czemu Psamatos wysłał Łazika na księżyc.W najwcześniejszym tekście czytamy: "Nigdy się tego nie dowiedział, bo czarodzieje często miewają własne, głęboko skrywane powody, by coś robić, nie znane całym pokoleniom kotów, a co dopiero mówić o psach — nawet żeby odkryć choć część, potrzebował sporo czasu".

…mieczosy i szklanniki. Owady pojawiające się w tym fragmencie kojarzą się nieco z Konikiem Polnym na Biegunach, Lekceważką i Hożą Krówką z O tym, co Alicja odkryła po drugiej stronie lustra Lewisa Carrolla (1872).Por. także świetliki, diamentoźuki i rubinoćmy,

…pięćdziesięciu siedmiu gatunków, Aluzja do słynnych pięćdziesięciu siedmiu gatunków przetworów spożywczych Heinza.

…pełen cichutkiej muzyki, Muzyka stanowi istotny element nastroju Łazikantego. Tworzą ją rośliny białej strony księżyca, słowiki i dzieci w ogrodzie na ciemnej stronie oraz morski lud na dnie oceanu Prawdziwe i wymyślone nazwy roślin w tym akapicie odwołują się do muzyki i instrumentów muzycznych: dzwonki, brzęki, trąbki, gwizdy, ballady, flety. Polifonie to gra słów odwołująca się do polypodes (paproci z gatunku Polypodium) oraz polifonii, określenia muzyki kontrapunktowej. Miedziane języczniki przywodzą na myśl paproć języcznik, ale też i Pierwszy List do Koryntian 13:1, "Gdybym mówił językami ludzi i aniołów, a miłości bym nie miał, stałbym się jako miedź brzęcząca albo cymbał brzmiący".Krzyki to zmienione krzaki.

…sklepienie z jasnobłękitnych liści, które nigdy nie opadały…Latem korony drzew pokrywają się gęstwiną bladozłotych kwiatów… Być może stanowi to zapowiedź mallomów w Lothlorien we Władcy Pierścieni (ks.2, rozdz.6): "Albowiem jesienią liście z nich nie opadają, lecz powlekają się złotem".