Артур Конан Дойл - Нататкі пра Шэрлака Холмса (зборнік)

Вось вы і ведаеце ўсё. Можаце павесіць, можаце што хочаце, але вы не здолееце мяне пакараць больш, чым я пакараны ўжо. Вачэй не магу заплюшчыць, каб не бачыць двух твараў, што глядзяць на мяне – глядзяць як тады, калі мая лодка вынырнула з туману. Я забіў іх хутка, а яны забіваюць мяне павольна. Яшчэ адна такая ноч – і я ці звар’яцею, ці не дажыву да раніцы. Вы ж не пасадзіце мяне ў адзіночку, сэр? Злітуйцеся, малю вас, і няхай у смяротную гадзіну нехта абыдзецца з вамі гэтак жа, як вы са мной цяпер».

– Дзеля чаго гэта ўсё, Ўотсан? – сумна прамовіў Холмс, адклаўшы паперы. – Які сэнс у гэтым кругавароце пакутаў, жорсткасці і страху? У гэтага ж мусіць быць нейкая мэта, іначай нашым сусветам кіруе выпадак, а гэта неверагодна. Але якая мэта? Вось вечнае пытанне, на якое чалавечы розум так і не знайшоў адказу.

Публікуючы гэтыя нарысы, заснаваныя на шматлікіх выпадках, калі выбітны талент майго таварыша зрабіў нас гледачамі, а часам нават акторамі нейкай дзіўнай п’есы, натуральна, я апавядаю хутчэй пра яго поспехі, чым пра няўдачы. І гэта не столькі дзеля падтрымання яго рэпутацыі – бо, наадварот, калі ён заходзіў у тупік, энергія і рознабаковасць ягонай асобы ўражвалі найбольш, – але таму, што калі ён цярпеў паразу, зазвычай ніхто іншы таксама не спраўляўся, і гісторыя заставалася без фіналу. Аднак бывала, што нават калі ён памыляўся, праўда ўсё адно выходзіла на паверхню. Я занатаваў недзе з паўтузіна такіх гісторый. Найцікавейшыя з іх – «Рытуал Масгрэйваў» і тая, што я апавяду зараз.

Шэрлак Холмс рэдка займаўся практыкаваннямі дзеля практыкаванняў. Але мала хто быў здольны на большыя фізічныя высілкі, і, бясспрэчна, ён быў адным з найлепшых баксёраў сваёй вагавай катэгорыі – прынамсі, сярод тых, каго я бачыў. Але нагрузкі без мэты ён разглядаў як марнаванне энергіі, і разварушыць яго магла толькі нейкая новая справа. Тады ён быў абсалютна нястомным і няўрымслівым. Пры гэтым, як ні дзіўна, ён заўсёды трымаў сябе ў форме, дый харчаваўся вельмі ўмерана, а ў побыце быў амаль аскетам. Калі не лічыць ужывання раз-пораз какаіну, у яго не было заганаў, а да наркотыку ён звяртаўся толькі на знак пратэсту супраць аднастайнасці быцця, калі справы былі мізэрнымі, а газеты – нецікавымі.

Аднойчы ранняй вясной ён да таго разбэсціўся, што пайшоў са мной на шпацыр у Гайд-Парк, дзе на вязах прабіваліся першыя кволыя парасткі зеляніны, а на каштанах толькі-толькі пачыналі покацца ліпкія коп’і-пупышкі, ператвараючыся ў пяціканцовыя лісткі. Мы гулялі дзве гадзіны, у асноўным моўчкі, як гэта бывае з людзьмі, што добра ведаюць адно аднаго. Калі мы вярнуліся на Бэйкер-стрыт, было каля пятай вечара.

– Прашу прабачэння, сэр, – сказаў хлопчык-служка, як толькі мы адчынілі дзверы. – Прыходзіў нейкі джэнтльмен і пытаўся пра вас, сэр.

Холмс зірнуў на мяне з дакорам:

– Вось табе і пагулялі ў абед! – сказаў ён. – Гэты джэнтльмен ужо сышоў?

– Так, сэр.

– Ты запрасіў яго зайсці?

– Запрасіў, сэр. Ён зайшоў.

– І колькі чакаў?

– Паўгадзіны, сэр. Надта неспакойны джэнтльмен, сэр, хадзіў увесь час туды-сюды, шчэ й нагамі прытупваў. Я стаяў за дзвярыма, сэр, і ўсё чуў. А потым наогул выйшаў у вітальню і як гаркне: «Дык прыйдзе ён ці не?» Так і сказаў, сэр. А я яму кажу: «Пачакайце, калі ласка, яшчэ крыху». А ён такі: «Тады я пачакаю на вуліцы, бо тут я задыхаюся. Хутка вярнуся». З гэтымі словамі ён узяў і пайшоў, я і так, і гэтак, але не здолеў яго затрымаць.

– Ладна, ладна, ты зрабіў што мог, – сказаў Холмс, увайшоўшы ў пакой. – Усё ж такі вельмі прыкра, Ўотсан. Мне вельмі патрэбная справа, а раз мужчына быў так занепакоены, то, здаецца, гэта нешта важнае. О! Гэта ж не вашая люлька на стале. Відаць, ён забыўся. Добрая старая брыяравая люлька* з доўгім цыбуком, гандляры тытунём называюць такія бурштынавымі. Цікава, колькі муштукоў з сапраўднага бурштыну ёсць у Лондане? Некаторыя лічаць, што ў сапраўдным бурштыне ўсярэдзіне заўжды ёсць якая-небудзь мушка. Што ж, відаць, ён сапраўды вельмі ўзрушаны, калі забыў тут люльку, якую відавочна вельмі беражэ.

– Адкуль вы ведаеце, што ён яе вельмі беражэ? – спытаў я.

– Ну, новая такая люлька каштуе сем з паловай шылінгаў. Цяпер глядзіце: яна двойчы рамантавалася – раз драўляная частка, раз муштук. Абодва разы, як бачыце, яна была змацаваная срэбным колцам – а гэта даражэй, чым проста купіць новую люльку. Гаспадар вельмі яе шануе, калі аддае ў рамонт, замест таго каб купіць новую за тыя ж грошы.