Уладзімір Караткевіч - Чорны замак Альшанскі

І тут, нібы мала мне было на сённяшні дзень, я пачуў справа, нібы з самога нутра мура, спачатку нейкае невыразнае «бу-бу-бу», а пасля не менш невыразныя словы.

Я ўзняў галаву — у бойніцы ніжняга бою цьмяна вымалёўвалася пляскатая белая пляма. Аблічча. І на гэтай невыразнай пляме варушылася нешта цёмнае. Рот. Я мог бы чыркнуць запалкай, але словы раптам сталі больш выразныя, хаця і ўрыўчатыя, і ў гэтым ужо не стала патрэбы.

— Адыдзі. Адыдзі… Мой дом, мой замак, мая крэпасць. І што над ёй — маё… І пад ёй… Я вам дам, душагубцам, я вам дам цыклон… Людажэры… Фашысцюгі клятыя… Жыць хачу!… Жыць!… Дзеткі глядзець, просяцца… Вартую, вартую іх… І патаемнасць вартую… Ізыдзі!…

Я міжволі паскорыў крок, абы не чуць гэтага вар'яцкага блекатання, і аж пакуль не выйшаў на азораны месяцам краёчак става, наўздагон мне далятала:

— Бу-бу-бу-бу.

Падыходзячы ўжо да плябаніі, я падумаў, што так, магчыма, і вар'яцтва, але нейкае дужа ўжо асэнсаванае. Зручнае для чалавека вар'яцтва. Лапатуху таксама нельга было пакуль выкрасліць са спіска. На яго, пакуль тое, таксама яшчэ падала падазрэнне.

Ледзь я паспеў на пару дзён вярнуцца ў родныя пенаты, ледзь скінуў рукзак, як забрынчаў у нежылой кватэры званок і я ўбачыў у дзвярах твар «містэра Сміта з Бобкін-стрыт».

— Я на хвіліну да цябе… На вось, тут копіі з тваіх істужак і з тых літар, што не расшыфраваў. Думай. Прыхавай толькі добра. А кніга няхай пакуль застаецца ў Шчукавым ведамстве. Так больш надзейна… Э, брат, ды ты нешта зблажэў на вясковых харчах… Дык вось, прыходзь у восем гарбату піць. Шчука прыйдзе.

— Дзякуй. — Я ледзь паспеў сказаць гэта, а ён ужо выпарыўся.

Адну копію я засунуў у патаемнік (палову), другую палову засунуў у дзесяты том трэцяга выдання твораў Леніна, стар.492, дзе «Беларуская сацыялістычная грамада». Тое ж зрабіў і з іншымі паловамі. У «Матэрыялы па археалогіі», выданне АН за 1960 г. Ва ўспаміны А. фон Цірпіца, у Анталогію беларускага апавядання, т.II, стар.289.

Калі падчас маёй адсутнасці нехта і зробіць дакладны вобыск, то чорта ператрасе ўсе выпадковыя кнігі. А калі ва ўсе адразу, то палез бы хіба адзін я, балван, дый тое наўрад.

Пры гэтым я ўспомніў, як зайшоў аднойчы з сябрамі да знаёмага, таленавітага лайдака, і ўбачылі мы, што вакол кніжны развал, а гаспадар ліхаманкава гартае нейкі том.

— Ну вось табе. А мы хацелі табе прапанаваць па піва збегаць… А ты… Ды, відаць, ты працаваць пачаў.

— Э-э, — з прыкрасцю адмахнуўся ён. — Не ў тым справа. Вось схаваў ад жонкі сто рублёў у кнігу, дый забыўся ў якую.

Рагаталі мы тады ўсе, як гіены.

Роўна ў восем я ашчаслівіў суседа сваім візітам. І адчуваў бы сябе зусім добра, каб не ўбачыў на тахце побач са Шчукам яшчэ й лейтэнанта Клепчу, якога я па вядомай прычыне не паважаў і паважаць надалей не збіраўся. Цярпець не магу «няўхільнасці», «праніклівасці» і адкрытага любавання сабою. Ды і ўвогуле ён тупак.

Хілінскі, паставіўшы на стол шклянкі, разеткі, вазачкі з трыма рознымі варэннямі і іншае такое, разліваў зараз гарачую, амаль чорную з адлівам у бардовае гарбату.

— Слухай, можа, ты спачатку пад'еў бы чаго? Кураня ёсць халоднае, можна падагрэць. Аліўкі.

— Ды не, сыты.

— Тады пі гарбату. Расказвай.

— Толькі занадта ў псіхалогію не лезь, — сказаў Шчука. — Гэтая дама ў нас рэдка начуе.

Я расказаў пра ўсё, што паспеў зведаць. Баюся, што балбатаў досыць доўга і бязладна, але яны слухалі ўважліва.

— Скончыў? — спытаў урэшце Шчука. — Наконт тых, што расстралялі, — вось гэта цікава. Ведалі мы пра расстрэл, а пра абставіны, якія яму спадарожнічалі, на жаль, мала. Наконт пакарання смерцю брата Высоцкага за падполле — таксама не ведаем нічога. Прозвішча толькі — Уладак Высоцкі. А пра таго, каго на смерць палякі ў трыццаць дзевятым асудзілі — ну пра гэта таксама ненашмат болей ведаем.

— Архіў згарэў, — сказаў Хілінскі. — Але чуткі, што забіты быў правакатар — яны былі. Вось партрэт таго, Крыштофа.

— Крыху падобныя, — сказаў я. — Вы не маглі б мне зрабіць копію?

— Бяры, — сказаў Шчука. — Гэта і ёсць копія. Кепская. Бо і фатаграфія была кепская… А яшчэ бярыце вось гэта. Ледзь адшукаў.

Гэта было некалькі газет, парудзелых ад старасці і пацёртых на сугібах. І адразу ў вочы кінуліся занадта буйныя загалоўкі (ясна, для напаўмяшчанскага тады Кладна гэта была сенсацыя, выбух бомбы).

Загалоўкі крычалі, абяцаючы раскрыццё злачынства ў вячэрніх ці заўтрашніх нумарах. Тых, на жаль, не было.