Розин Ярандай - Йĕрсем çухалмаççĕ

Вӑл кайсанах, больницӑна вӗҫтертӗм. Оля сывлӑхӗ кӑшт лайӑхланнӑ. Палатӑна кӗске вӑхӑтлӑха ҫеҫ кӗртрӗҫ. Шел, Оля мана ҫӗннине нимех те калаймарӗ. Хул-пуҫҫине пуля тӑрӑнсан тӗшӗрӗлсе аннӑ та вӑл нимӗн те астумасть…

Милици уйрӑмӗнче мана Хлимуна уголовнӑй розыск ҫыннисем шырама тытӑнни ҫинчен пӗлтерчӗҫ. Операцие Аброськин капитан ертсе пырать имӗш.

Милици уйрӑмӗнче нумай лармарӑм, Ухватова ирӗке кӑларни ҫинчен пӗлтерсе хӑвартӑм та Уйкаса васкарӑм.

Мӑн ҫултан пӑрӑнсан, пирӗн ума Уйкас хӗрӗ, Рита, тухса тӑчӗ. Чӑм тара ӗкнӗ хӑй. Хашкать.

— Мӗн пулчӗ? ― ыйтрӗ шофер, машина алӑкне уҫса. ― Мӗншӗн пӑлханатӑн?

— Пӑрттас хӑртнинче темле ҫын ҫӗрет. Таркӑн пулмалла. Кӑштах канас тесе, юлташпа тунката ҫине кӗрсе лартӑмӑр та — чӑштӑр-чӑштӑр туни илтӗнчӗ. Пӑхрӑмӑр та… ай, ваҫка! — тӗмӗ хушшинче ҫын ларать! Типшӗм питлӗ, сухаллӑ, вӑрӑм ҫӗҫлӗ ҫын! Тепле ҫухӑрса ямарӑм, тусӑм ҫӑвара хупласа лартрӗ. Мана яла чуптарчӗ, ҫынсем илсе килме хушрӗ. Тусӑм унтах ларать, вӑл мӗн хӑтланнине сӑнать. Тем тесен те, ырӑ шухӑшлӑ ҫын мар вӑл. Тӗрӗслемелле ӑна…

— Лар пӗрле. Пӑрттас хӑртни ӑҫтине кӑтарт, ― терӗм те, ларкӑч ҫинче выртакан портфеле илсе, Рита валли вырӑн пушатрӑм.

Эпир вӑрман хӗррине ҫитсен, уялла ҫынсем шавласа тухрӗҫ. Вӗсен хушшинче Вадим та пур. Малта типшӗм питлӗ, вӑрӑм ҫӗҫлӗ ҫын лаплаттарса пырать. Ӑна икӗ енчен пӑчӑртаса тытнӑ. Аллисене каялла ҫыхнӑ.

— Чураш ҫынни вӑл, Хлимун! — терӗ шофер, машинӑна чарса.

— Шӑпах ҫакна куртӑмӑр эпир, ― машина ҫинчен сиксе анчӗ Рита.

Вадим пирӗн пата чупса пычӗ.

— Юрий Иванович, ҫухалнӑ винтовка тупӑнчӗ, ― вуллине кӗскетнӗ пӑшала ҫавӑркаласа кӑтартрӗ Вадим. ― Ҫак путсӗр ҫаклатнӑ ӑна. Ун уринчи пушмаксем те манӑн.

Пирӗнтен малтан Вадима тӗл пулнӑ иккен Рита, ӑна та вӑрманта ют ҫын пуррине пӗлтернӗ. Ыйтса-тӗпчесе тӑман лешӗ — вӑрманалла ыткӑннӑ. Сухаллӑ ҫынна курсан, Вадим ун ҫине ҫӗлевӗҫ пек сиксе ларнӑ, ҫӗре пӗшкӗртсе лартнӑ. Лешӗ Вадима асӑрхама ӗлкӗреймен-мӗн. Пӗшкӗннӗскер, тимлесех юман хӑвӑлне чаваланӑ…

Хлимуна ял Советне илсе ҫитертӗмӗр.

— Ку винтовкӑна эс камран туяннӑ? — ыйтрӑм, унӑн хӗсӗк куҫӗсенчен тинкерсе.

— Астумастӑп.

— Кӗпҫине ма татнӑ?

— Пӗлместӗп.

— Чирлӗ-и эс?

— Эптертен тухман-ха.

— Кам эсӗ?

— Аттепе аннен. Аттене астумастӑп, аннене курман.

Пӗр ыйту ҫине те йӗркеллӗ хурав памарӗ ҫак йӗксӗк.

Тепӗр сехетрен тӗрӗссине пӗлтӗмӗр: Хлимун иккен вӑл. Чураш ҫынни, колонирен тухса тарнӑскер. Чее вӑл, хатарлӑ та кӑткӑс. Ыйту ҫине ыйту паратӑп, вӑл калаҫасшӑн та мар. «Шырӑр, тупӑр. Ҫавӑншӑн шалу илетӗр», ― тет кӑна. Куҫӗсене хӗссе, тута хӗррисене чӗтрентерсе сӑмахлать. Хӑй вара пӗртте хускалмасть, вӗҫӗмсӗр урайнелле пӑхать.

Чурашри магазина ҫаратсан, ӑна пирвай Аброськин тӗпченӗ. Ун чух вӑл татти-сыпписӗр пакӑлтатнӑ. Айӑпласси ҫинчен сӑмах хускатсан та пӑлханман. Халӗ, ав, апла-капла перкелешмест, асӑрханать, пытарать.

Эпӗ те ӑна тӑруках айӑпламарӑм, улмуринче мӗн-мӗн тупни ҫинчен те пӗлтермерӗм. Кӗтрӗм, айӑпа йышӑнасса, мӗн-мӗн хӑтланни ҫинчен каласа парасса кӗтрӗм. Хам ҫав вӑхӑтра Уйкас ҫыннисемпе калаҫрӑм, экспертсем патӗнче пултӑм…

Аброськин та ӗҫсӗр лармарӗ, дружинниксем пухса, Хлимун ҫӗренӗ вырӑна пӗр тӗмӗ юлмиччен тӗреслерӗ. Хлимуна тытнӑ вырӑнта, юман хӑвӑлӗнчен, юнпа вараланнӑ йӗм, кӗллине ҫапнӑ мӑшӑр пушмак туртса кӑларнӑ. Шӑпах эп шыранӑ — кӑсӑкланнӑ пушмак! Йӗм кӗсйине, хутпа чӗркесе, артистсем усӑ куракан хуп-хура усси чикнӗ-мӗн.

Улмуринче тупнӑ япаласен хуҫи те тупӑнчӗ.

Вуннӑмӗш талӑкра Хлимуна следователь пӗлӗмне чӗнтертӗм.

Пӗлӗме вӑл пуҫне усса, мӑш-мӑш сывласа кӗчӗ, алӑк патӗнче тӑн-тан пӑхкаласа тӑчӗ.

— Иртсе ларӑр, ― хыҫлӑ пукан еннелле тӗллесе кӑтартрӑм ӑна. ― Мӗн ятлӑ эсир? Ӑҫта ӗҫлетӗр?

— Атте-аннене те, хам ята та пӗлместӗп. Шыв лупашкинче тупнӑ мана. Ача ҫуртӗнче ҫитӗннӗ. Хӑш хулара — астумастӑп. Пӗрисем мана Мӗкӗте тесе чӗнеҫҫӗ, теприсем — Микула, виҫҫӗмӗшӗсем — Макар. Хӑшӗ тӗрӗс — татса калаймастӑп. Ҫав пӑтӑрмаха пула паспорт та илеймерӗм, тӗнче касса ҫӗрерӗм, ― малтанхи юррах юрларӗ Хлимун.

— Юптаратӑн, ― ҫавӑнтах чартӑм ӑна. ― Хлимун ятлӑ эсӗ. Микихвер ывӑлӗ. Хушамату — Жмотов. Чураш ялӗнче ӗснӗ. Вунпилӗк талӑк каялла Чурашра пулнӑ эс, аннӗ патӗнче… Наҫтаҫҫи ятлӑ вӑл. Ак мӗн каласа пачӗ аннӗ…

Амӑшӗн кӑтартӑвӗпе паллаштартӑм та, Хлимун хирлешме пӑрахрӗ. Ун уринчи пушмак йӗрӗсенчен ӑсталанӑ кӗмерккесене кӑтартсан, карт сикрӗ. Ҫапах нимӗн те каламарӗ, чӗнмерӗ.