Albert Baantjer - De Cock en de ontgoochelde dode

Vledder keek verbaasd op. ‘Maar dan kent hij ook het motief van de moord.’

‘Waarom?’

‘Uit de inhoud blijkt duidelijk dat degene voor wie de brief bestemd was, van alles op de hoogte was.’

De Cock schudde zijn hoofd. ‘Ik geloof dat je een denkfout maakt. De man voor wie de brief was bestemd, kende de plannen van Tjeerd. In zoverre was hij van alles op de hoogte. Maar we kunnen gevoeglijk aannemen dat in Tjeerds plannen niet zijn eigen moord was opgenomen. Dat is dwaas. Die moord was niet voorzien. Daarom is ook niet aan te nemen dat de dokter het motief kent.’

Vledder klemde zijn lippen op elkaar. ‘Toch ben ik ervan overtuigd,’ zei hij wat geprikkeld, ‘dat het motief voor de moord op Tjeerd Talema verband houdt met de plannen die hij had.’ Hij greep in de la van zijn bureau. ‘Terwijl jij in Zoetekamp zat, heb ik alles nog eens doorgenomen, speciaal die brief.’ Hij wenkte De Cock naderbij te komen. ‘Laten we de tekst samen nog eens bekijken. Tjeerd Talema schreef aan zijn vriend: Ik ben aan het einde van mijn odyssee. Ik heb haar gevonden. Zijn odyssee… zijn zwerftocht, hield dus verband met het zoeken naar háár. Nu hij haar gevonden had, was hij aan het einde van zijn zwerftocht. Simpel, nietwaar?’

De Cock knikte gelaten. ‘Heel simpel.’

‘De volgende zin is: Je weet wat dat betekent. Hij had dus plannen… Plannen die duidelijk betrekking hadden op de vrouw die hij zocht. Plannen ook waarvan de vriend wist wat ze inhielden.’

‘Juist.’

‘Dan schrijft hij verder: Het vreemde is dat ik noch blij, noch verbitterd ben. Mijn hart is leeg. In dit verband herinner ik je aan een opmerking van die oude logementsgast, oom Lodewijk, die van Tjeerd Talema zei: “Hij maakte de indruk diep ontgoocheld te zijn.” ’

Wanneer je dat alles samenvoegt, ontstaat het beeld van een aanvankelijk verbitterd en teleurgesteld man die fanatiek op zoek is naar een vrouw, maar die — wanneer hij haar na een lange zwerftocht heeft gevonden — zijn verbittering voelt wegzakken en zich dan afvraagt of alles nog wel zin heeft.’ ‘Een mooie analyse.’

‘Een analyse met drie vragen tot slot. Vanwaar die aanvankelijke teleurstelling en verbittering? Wie was de vrouw die hij zocht… en gevonden had? En wat had hij met haar voor? Als die onafgemaakte brief inderdaad voor die dokter bestemd was, moet hij die vragen kunnen beantwoorden.’

De Cock grijnsde zijn collega vriendelijk toe. ‘Daar heb ik de dokter niet voor nodig.’

‘O nee?’

De Cock schudde zijn hoofd. ‘Op die laatste twee vragen kan ik je het antwoord zó geven. De vrouw die hij zocht, was Alida van Soomeren, en zijn plan met haar… moord!’

Vledder keek hem verbijsterd aan. ‘Waar heb je dat vandaan?’ De Cock grijnsde. ‘Het is helemaal niet zo mysterieus als jij denkt. In Zoetekamp hoorde ik van Ilona van Corstanje dat Tjeerd Talema ongeveer een half jaar voor zijn officiële dood in het huwelijk trad. Hij schreef Ilona dat hij zijn grote liefde had gevonden en vroeg begrip. Ze schreef hem terug dat zij alle begrip van de wereld had en werd prompt ziek van verdriet.’ ‘A r m k ind.’

‘Ja. Later hoorde ze dat Tjeerd met zijn grote liefde was getrouwd. Het vreemde is nu dat buiten Ilona… en de jonge dokter… niemand in Zoetekamp ooit iets van die wettige vrouw van Tjeerd Talema heeft vernomen. Niemand kent haar of heeft haar gezien. Ze was zelfs niet op de officiële begrafenis.’ De Cock pauzeerde. ‘Schenk nog eens een kop koffie in.’ Vledder schudde resoluut het hoofd. ‘Ik moet eerst meer weten.’ De Cock grinnikte. ‘Goed! Ik ging naar het raadhuis van Zoetekamp voor informaties. Het meisje achter het loket had gelukkig veel geduld met me. Ik had nogal wat te vragen. Het bleek dat Tjeerd Talema inderdaad een half jaartje voor zijn officiële dood was getrouwd, en wel met een Belgische juffer… ene Alida van Soomeren.’

‘Waar werd het huwelijk gesloten?’

‘In Utrecht.’

Vledder staarde peinzend voor zich uit. ‘Alida van Soomeren… De naam zegt me niets.’

‘Mij ook niet. We zijn in ons hele onderzoek geen Alida van Soomeren tegengekomen.’

Vledder keek zijn collega schuins aan. ‘Maar jij zei dat zij de vrouw was die Tjeerd Talema zocht… en gevonden had?’ De Cock knikte traag. ‘Dat heb ik gezegd.’

Vledder slikte. ‘Je zei ook dat Tjeerd het plan had haar te vermoorden.’

‘Inderdaad, ook dat heb ik gezegd.’

Vledder vervolgde ongeduldig: ‘Nou… vooruit.’

‘Eerst koffie.’

Vledder stond op, greep wat wild de beide koppen van het bureau en stapte naar de pruttelende koffiepot op het komfoortje. Hij schonk in, mikte drie suikerklontjes in de koffie en schoof De Cock de kop toe. ‘Dit is chantage, weet je?’

De grijze speurder schudde lachend het hoofd. ‘Geen chantage,’ zei hij grijnzend, ‘zoiets doe je, gewoon, uit eerbied voor een oudere collega.’

Vledder bromde iets onverstaanbaars.

De Cock strekte zijn arm naar hem uit. ‘Bovendien had je met enig nadenken de antwoorden zelf kunnen vinden.’

‘Hoezo?’

‘Ga maar na: Tjeerd Talema sprak in zijn brief aan Ilona van Corstanje over de grote liefde die hij had gevonden. Maar als Tjeerd een half jaartje later sterft, vindt de grote liefde het niet eens meer nodig de begrafenis van haar man bij te wonen.’ ‘Misschien wist ze niet dat hij dood was.’

De Cock klemde zijn lippen op elkaar. ‘Dat wist ze wel,’ zei hij scherp. ‘Dat wist ze verrekte goed, want nog geen maand na Tjeerds dood vraagt ze in Zoetekamp schriftelijk een officieel uittreksel uit het overlijdensregister. Het moet worden gezonden naar hotel International in Zürich.’

‘Zürich?’

‘Ja. Ik heb al met de politie in Zürich gebeld. Ze konden me niet veel meer vertellen dan dat ze enige dagen in dat hotel had gelogeerd. Ze stond daar ingeschreven als Alida van Soomeren, Nederlandse, weduwe van T. Talema.’

Vledder peinsde diep. Het was te zien aan de starende uitdrukking in zijn ogen. ‘Ik begrijp het,’ riep hij na enige tijd verheugd. ‘Volgens jouw gedachte kwam Alida van Soomeren niet met haar man mee naar Zoetekamp en verscheen ze ook niet op de begrafenis… omdat ze vooruit wist wat er zou gaan gebeuren.’ De Cock knikte zijn jonge collega bemoedigend toe. ‘Heel goed, Dick. Ze wist kennelijk dat Tjeerd Talema in Zoetekamp alleen maar officieel ging sterven.’

Vledder gniffelde. ‘En voelde er weinig voor om aan de groeve van een zak zand te staan.’

De Cock krabde achter zijn linkeroor. ‘Ik geloof eerder dat Alida van Soomeren het voor zichzelf veiliger achtte om de kring van mensen die haar als de vrouw van Tjeerd Talema kende, zo klein mogelijk te houden.’

Vledder zei: ‘Maar dat verklaart nog niet waarom de-uit-de-doodherrezen Tjeerd Talema haar later zou willen vermoorden.’ De Cock schudde het hoofd. ‘Ik heb ook niet gezegd dat ik het waarom kende. Ik heb alleen gezegd dat hij haar naar het leven stond… althans de mogelijkheid van moord serieus overwoog. Ik breng je even de kreet in herinnering die Zwarte Sylvie van Tjeerd opving: “Kan iemand die dood is, een moord plegen?” Jij vond het toen een onzinnige vraag. Maar bekijken we de vraag eens in het licht van hetgeen we nu weten, dan is hij zo onzinnig niet meer. Tjeerd bedoelde zichzelf. Hij vroeg zich af of hij, als officiële dode, juridisch gezien gestraft kon worden voor moord. Bedenk wel: Tjeerd Talema had rechten gestudeerd.’ Vledder knikte begrijpend. ‘Hij hield er blijkbaar rekening mee voor moord te worden gearresteerd, en bepeinsde of hij — in zijn uitzonderlijke positie van gestorven man — ook kon worden berecht.’

De Cock ademde diep. ‘Een juridische puzzel, inderdaad. Maar de gedachte aan moord lag centraal. Blijft over de vraag: Wie was het voorwerp van Tjeerds moordlust?’ De Cock pauzeerde even en nam een slok van zijn koffie. ‘Het antwoord daarop is niet moeilijk. In wat wij het spel van Zoetekamp zouden kunnen noemen, speelden slechts drie personen een hoofdrol. Daar was Tjeerd, de dode, dokter Hoekstra, de arts die hem liet sterven en Alida van Soomeren, de vrouw die een officieel uittreksel uit het overlijdensregister nodig had. We weten uit de onafgemaakte brief dat Tjeerd ten aanzien van dokter Hoekstra geen haatgevoelens koesterde. Hij schreef hem als vriend en berichtte dat hij haar had gevonden… Alida van Soomeren, zijn grote liefde, maar tevens de vrouw die hem had verbitterd en ontgoocheld.’ Toen De Cock was uitgesproken, zwegen beiden. De stilte hing als een wolk van gedachten tussen de beide mannen. Het was alsof Tjeerd Talema opnieuw werd geconfronteerd met de vraag: Heeft het zin?