Albert Baantjer - De Cock en de ontgoochelde dode

De dokter stond op. Zonder iets te zeggen wankelde hij naar de deur. De Cock keek hem na. ‘Voor geval u me nodig mocht hebben: kamer 9, bureau Warmoesstraat, Amsterdam.’ De juffrouw achter het loket riep iets. De Cock draaide zich om en slenterde naar haar toe.

‘Was dat niet de jonge dokter?’ vroeg ze.

‘Ja, dat was de jonge dokter.’

‘Wat kwam hij doen?’

De Cock grijnsde breed. ‘Dat, lief kind, vraag ik hem de volgende keer.’

Met twee koppen dampende koffie schuifelde Vledder door de grote recherchekamer van het beroemde politiebureau in de Amsterdamse Warmoesstraat. Voorzichtig schoof hij zijn collega een kop toe. ‘Jij bent dus van mening dat Tjeerd Talema drie jaar geleden niet is gestorven?’

De Cock glimlachte. ‘Hij is wel gestorven… officieel.’ ‘Niet echt.’

‘Nee, niet echt. Alleen voor de wereld, voor de geordende samenleving, was hij dood.’

Vledder schoof onrustig op zijn stoel heen en weer. ‘Hoe kon dat?’

‘Precies, dat vroeg ik mij ook af, hoe kon het? Let wel, alles wat ik je nu vertel, is nog theorie. Ik heb voor mijn stelling geen enkel bewijs. Hoogstens heb ik een serie aanwijzingen.’ Hij nam een slok van zijn hete koffie. ‘Ik dacht aanvankelijk aan een gewone identiteitsverwisseling. Begrijp je, Dick, ik dacht dat de man die wij uit het water van de Brouwersgracht visten, om de een of andere nog duistere reden de identiteit van de overleden Tjeerd Talema had aangenomen. Daarom nam ik het schilderij dat Mabel Paddington van haar geliefde schilderde, mee naar Zoetekamp. Toen ik daar aankwam, zette ik het open en bloot in de gelagkamer van Het Wapen van Zoetekamp neer en wachtte op reacties.’

Vledder knikte hem gnuivend toe.

‘Min of meer tot mijn verbazing herkenden Jauwkien van Trui en haar klanten het portret onmiddellijk. Dat-is-Tjeerd, zeiden ze. En ze bedoelden de Tjeerd Talema die drie jaar geleden was gestorven.’

De ogen van Vledder glinsterden. ‘Van een identiteits- of persoonsverwisseling was dus geen sprake. De man die wij uit het water van de Brouwersgracht visten, en de man die drie jaar geleden in Zoetekamp stierf, waren één en dezelfde persoon.’ De Cock grinnikte. ‘Maar dat kon niet. Normaal gesproken sterft niemand voor de tweede maal. Hoe ik ook peinsde, er bleef slechts één redelijke oplossing: Tjeerd Talema stierf drie jaar geleden niet werkelijk.’

Hij krabde zich in de nek. ‘Geloof me, die witmarmeren steen op het kerkhof van Zoetekamp zag er heel indrukwekkend uit. Maar de tekst gaf me al te denken. Op de steen stond: Hij die zelfs de dood heeft overwonnen.

Nu kan men Zoetekamp met enig recht een bolwerk van calvinisme noemen. Een dergelijke graftekst was dus niet vreemd. Het kon een verwijzing inhouden naar Christus’ opstanding en de daaraan gekoppelde belofte van een eeuwig leven. Een overwinning dus op de dood. De oude visser die me rondleidde, vond het dan ook een mooie tekst. Maar hij zei erbij dat hij was uitgedacht door de jonge dokter, die als atheïst te boek stond.’ Vledder grijnsde. ‘De Zoetekampers konden die tekst op hun wijze lezen, maar de formulering was voor tweeërlei uitleg vatbaar.’

De Cock knikte. ‘De jonge dokter speelt in deze hele affaire toch een vrij dubieuze rol.’

‘Hoezo?’

‘Niet alleen verzorgde hij de begrafenis, de steen en de fraaie tekst. Tjeerd Talema zou ook in zijn huis zijn gestorven. En-hijliet-niemand-bij-de-dode-toe.’

‘Hoe bedoel je?’

‘Zelfs Ilona van Corstanje, een jeugdvriendin, een vrouw die zielsveel van Tjeerd Talema had gehouden, mocht de dode niet zien, hoewel ze dit uitdrukkelijk verlangde. De dokter achtte het fnuikend voor haar gezondheid.’

Vledder fronste zijn wenkbrauwen. ‘Heeft niemand de dode gezien?’

‘A lleen de k na ker.’

‘Wie is dat?’

De Cock glimlachte. ‘Een vriendelijke, oude timmerman die onder luid psalmgezang fraaie doodkisten timmert en volgens traditie alle doden van het dorp kist. Het schijnt in Zoetekamp gewoonte dat de man daarbij een stevig borreltje wordt aangeboden.’ De Cock zuchtte. ‘En nu komt het! De jonge dokter zegt dat hij bij de dood van Tjeerd met de gewoonte had willen breken. Hij had de oude het borreltje geweigerd. Maar toen ik de knaker daarover sprak, was hij hoogst verbolgen. Hij zei dat het juist de dokter was die had geprobeerd hem dronken te voeren. Eerst toen de fles leeg was, hadden ze Tjeerd in zijn kist gelegd.’

‘De dooie Tjeerd?’ vroeg Vledder gespannen.

‘Dat is nu juist de moeilijkheid. De dokter en de knaker kregen ruzie.’

‘Ruzie? Waarover?’

De Cock grinnikte. ‘De knaker beweerde… let wel, na een liter jonge jenever… dat de dooie Tjeerd nog warme voeten had.’ ‘Warme voeten?’ Vledder barstte in lachen uit. ‘En toen?’ ‘De dokter werd woest en joeg die oude het huis uit. Sindsdien roddelt de een over de ander.’

Vledder trok een ernstig gezicht. ‘Toch geven die warme voeten te denken. Als jouw theorie klopt met de feiten, dan was de waarneming van die knaker — ondanks de liter jenever — volkomen juist! Tjeerd Talema was niet dood. Hij speelde de rol van dode.’

‘En had daarbij de temperatuur van zijn voeten niet onder controle,’ snoof De Cock.

Vledder lachte. ‘Ik kan me indenken dat die dokter woest werd. Hij zag zijn hele plannetje in duigen vallen.’

De Cock beet op zijn onderlip. ‘Dat is juist wat mij bezighoudt.’

‘Wat?’

‘Dat plannetje. Ik bedoel, wat had het voor zin om Tjeerd Talema officieel te laten sterven? Bedenk wel wat beide mannen riskeerden! Vooral voor de dokter was de prijs bijzonder hoog. Met het uitschrijven van een valse overlijdensverklaring riskeerde hij in aanraking te komen met niet alleen de rechter, maar tevens met het medisch tuchtcollege. Ik ben er haast van overtuigd dat hem de bevoegdheid tot het uitoefenen van de geneeskunde zal worden ontnomen.’

‘Denk je?’

De Cock knikte. ‘Vrijwel zeker. Een geordende maatschappij kan een dokter die valse overlijdensverklaringen uitschrijft, moeilijk dulden. De betrouwbaarheid van de arts is een hoeksteen van onze samenleving.’

Vledder keek hem wat spottend aan. ‘Dat heb je mooi gezegd.’ De Cock knikte. Zijn gezicht stond ernstig. ‘Ik meen het. Het zou een mooie janboel worden als iedere dokter naar believen die dingen ging uitschrijven.’

‘Is hij een kundig arts?’

‘Dat kan ik moeilijk beoordelen. Ondanks de intensieve dorpsroddel schijnt een groot aantal patiënten hem trouw te zijn gebleven.’

Vledder keek zijn oudere collega onderzoekend aan. Hij had in diens stem een vreemde ondertoon beluisterd. ‘Ga je het hem bewijzen?’

De Cock streek met zijn hand over zijn grijze haren. ‘Je stelt me een gewetensvraag. Als ik de officier van justitie op de hoogte breng van de aanwijzingen die ik heb, dan zal hij zeker gelasten de kist van Tjeerd Talema in Zoetekamp op te graven. En dan kom je ongetwijfeld tot een afdoend bewijs.’

‘Wat denk je in die kist te vinden?’

‘Een zak zand of iets dergelijks.’

Vledder schoof zijn stoel vertrouwelijk dichterbij. ‘Zeg… je voelt er niet veel voor, hè?’

De Cock glimlachte. ‘Waarvoor?’

‘Opgraven… en die dokter arresteren.’

De Cock kwam achter zijn bureau vandaan en begon door de recherchekamer te stappen. ‘We weten nog zo weinig van de motieven… van het waarom van de maskerade. Tjeerd Talema en Douwe Hoekstra waren vrienden en ik kreeg de stellige indruk dat die vriendschap voor de jonge dokter van grote betekenis was. Toen ik hem vertelde dat Tjeerd Talema was vermoord, leek hij me diep geschokt. Ik ben er ook vrijwel van overtuigd dat de onafgemaakte brief die Zwarte Sylvie had bewaard, voor hem was bestemd.’