Eliza Orzeszkowa - Nad Niemnem

robota Penelopy — tu: niekończąca się, nie przynosząca efektu praca. Penelopa jest w mit. gr. uosobieniem wiernej żony; przez 10 lat czekała na powrót swego męża, Odysa, spod Troi. Nakłaniana, by wybrała sobie nowego małżonka, zastosowała zręczny wybieg. Zalotnikom oświadczyła, że wyboru dokona, kiedy utka szatę dla swego teścia (w niektórych wersjach całun dla ojca). Tymczasem to, co utkała w dzień, nocą pruła i tym sposobem doczekała powrotu męża, w którego śmierć jako jedyna nie wierzyła.

kapryfolium — wiciokrzew; roślina pnąca, kwitnąca na biało lub różowo.

Adonis — w mit. gr. ulubieniec bogini piękności Afrodyty; tu: czuły kochanek.

Jak mi nie żal ciebie, że tak (...) się (...) gryziesz ze swoim gospodarstwem (...) — list Dominika Korczyńskiego pełen jest rusycyzmów i błędów językowych; świadczy o tym, że brat Benedykta uległ w znacznym stopniu rusycyzacji.

winokurnia (ros.) — gorzelnia.

podrady (z ros.) — dostawy dla wojska i instytucji państwowych.

po niewoli — wbrew woli.

jacica — (białoruskie: jetica ) owad zbliżony do motyla, żyjący przez jedną noc podczas godów miłosnych; łowiony przez rybaków jako przynęta dla ryb.

pręt — daw. pol. miara długości równa 4,32 m.; 300 prętów kwadratowych to 1 morga.

comme quoi (franc.) — jak; jak to.

na wodach — w uzdrowisku; mówiono również: u wód.

tu fais des folies, Clotilde (franc.) — postępujesz jak szalona, Klotyldo.

mais puisque je suis folie de toi (franc.) — ależ ja szaleję za tobą.

ambarasujący - kłopotliwy.

tout lasse (franc.) — wszystko nuży.

quand on a mange... (franc.) — gdy się przejadło milion, czuje się cały wiek na barkach, nieprawdaż?

pud — ros. jednostka wagi równa 40 funtom, czyli 16,38 kg.

brio (skrót od: wł. con brio ) — część utworu muzycznego grana z werwą (często: allegro con brio ).

on revient toujours a ses premiers amours (franc.) — zawsze się wraca do pierwszej miłości.

garnitur — tu: komplet.

lemiesz — metalowa część pługa, zagłębiająca się w ziemię podczas orki.

polica — odkładnica; część pługa odkładająca skiby podcięte przez lemiesz.

przystojny — tu: przyzwoity, zachowujący się jak przystoi; układny, delikatny.

Cerera — w mit. rzym. bogini urodzaju, patronka uprawy roli.

Francuzów pamięta... — tj. pamięta przemarsz wojsk fr. ciągnących pod wodzą cesarza Napoleona przez ziemie polskie na wyprawę na Rosję w czerwcu 1812 r. (24 czerwca Wielka Armia przekroczyła Niemen).

sapieżanka — odmiana gruszy.

gęszcz — dziś: gęstwina.

świron (a. świrna ; (daw.) — spichlerz, magazyn.

promocja — tu: zaszczyt.

hipochondria — zaburzenie nerwicowe przejawiające się poczuciem nieuzasadnionego lęku o zdrowie lub równie bezpodstawnym przekonaniem, że cierpi się na poważną chorobę; powoduje to nadmierne skupienie na własnym ciele. Tu mamy do czynienia ze zniekształconą formą: hipokondria .

bonkreta (...) francmaclama — odmiany grusz.

kalwinka , sztetyna — odmiany jabłoni.

assamble (z fr.) — zebrania towarzyskie.

koromysło — nosidło do noszenia wiader na barkach.

kondemnacja (z łac. condemnatio : skazanie) — zaoczny wyrok sądowy.

sztraf (z niem.) — kara.