Paulus Diaconus: Historia romana

At uero Iustinus, cum Augustalem dignitatem annis undecim amministrasset, apud Constantinopolim in pace quieuit.

Anno ab incarnatione Domini quingentesimo uicesimo nono Iustinianus sororis Iustini filius, Romanorum principum nonus ac quadragesimus, Augustalem adeptus est principatum. Qui mox imperialia iura suscepit, ad reparandum rei publicae statum animum intendit. Ac primum per Belisarium patricium ingentem uirum Persas adgressus est, qui transgressis Romanorum terminis eorum regiones grauiter populabantur; quos Belisarius magnis proeliis fudit atque ex uoluntate principis Constantinopolim triumphans ingressus est.

12Interea Atalaricus Gothorum rex, cum necdum expletis quattuor annis regnasset, inmatura morte praeuentus uitae subtractus est. Cuius mater Amalaswinta post eius funus Theodatum sibi socium adsciuit in regnum. Sed Theodatus isdem inmemor conlati beneficii eam post dies aliquot in balneo strangulari praecepit. Et quia ipsa, dum aduiueret, se suumque filium principi commendauerat, audita Iustinianus Augustus eius morte, graui mox aduersus Theodatum iracundia exarsit.

13Sentiens se Theodatus infensum habere principem, beatum papam Agapitum Constantinopolim dirigit, quatenus ei apud Iustinianum facti inpunitatem impetraret. Qui sanctus pontifex dum Iustinianum principem adisset, facta cum eodem de fide collatione repperit eum in Eutichetis dogma corruisse, a quo primitus graues beatus antistes minas perpessus est. Sed cum illius inconcussam in fide catholica Iustinianus constantiam cerneret, siquidem ad hoc usque uerbis progressum fuerat, ut talia a praesule audiret: «Ego ad Iustinianum imperatorem Christianissimum uenire desideraui, sed Diocletianum inueni», tandem ex uoluntate Dei eius monitis adquiescens ad catholicae fidei confessionem cum multis pariter, qui similiter desipiebant, regressus est. Antimum quoque eiusdem regiae ciuitatis episcopum praefatae hereseos defensorem conuictum publice communione priuauit ac persuaso principe in exilium coegit. Nec multum post idem pontifex apud eandem urbem diem obiit.

14Interea ad Africam, quam iam multis labentibus annis Wandali possidebant, a Iustiniano cum exercitu Belisarius missus est, qui mox proelio cum Wandalis commisso eorum magnas copias fudit regemque ipsorum Gelismerum uiuum capiens Constantinopolim misit. Carthago quoque post annum suae excisionis nonagesimum sextum recepta est.

15Porro dum Agapitus pontifex, qui a Iustiniano principe pacem Theodato postularat, apud Constantinopolim obisset, Iustinianus Belisarium patricium multis iam proeliis gloriosum aduersus Theodatum dirigit, utque etiam Italiam a Gothorum seruitio liberaret. Belisarius itaque dum aliquantum temporis apud Siciliam moram faceret, rex Gothorum Theodatus extinctus est. Huius in locum Witigis successit, qui mox ut regnum inuasit, Rauennam profectus Amalaswintae reginae filiam per uim auferens sibi in matrimonium iunxit.

16Conceptas ergo contra Theodatum Belisarius belli uires in Guitigis conuertit egressusque e Sicilia ad Campaniam Neapolim uenit. Quem Neapolitani ciues noluerunt excipere. Qui indignatus acriter ad eiusdem urbis expugnationem totis se uiribus erexit aliquantisque fortiter inpugnatam diebus tandem per uim capiens ingressus est tantaque non solum in Gothos, qui ibi morabantur, sed etiam in ciues ira desaeuit, ut non aetati, non sexui, postremo non sanctimonialibus uel ipsis etiam sacerdotibus parceret; uiros in conspectu coniugum, miserabile uisu, perimens, superstites matres ac liberos captiuitatis iugo adduxit, cuncta rapinis diripiens, nec a sacrosanctis ecclesiis expoliandis abstenuit.

17Indeque egrediens Romam properauit. Quo Romam ingresso Gothi, qui in Vrbe morabantur, noctu egressi relictis patentibus portis Rauennam confugiunt. Guitigis ut talia comperit, mox aduersum Belisarium Romam cum ingenti exercitu uenit. Belisarius non aptum sibi bellandi tempus coniciens, intra Vrbis se moenia clausit eamque munitionibus circumsepsit. Gothi Vrbem obsidentes uniuersa per circuitum direptionibus et incendiis absumunt, quoscumque Romanorum repperiunt, gladio extingunt; cuncta sacra loca denudantes ipsis etiam uenerabilium martyrum tumulis manus impias inferunt. Continue Vrbem inpugnant, sed cauta Belisarii defensatur industria.

18Praeter belli instantiam angebatur insuper Roma famis penuria; tanta siquidem per uniuersum mundum eo anno maximeque apud Liguriam fames excreuerat, ut, sicut uir sanctissimus Datius Mediolanensis antistes retulit, pleraeque matres infelicium natorum membra comederent. Cumque per annum continuum Gothi Romam obsedissent, demum territi Rauennam rediere. Belisarius uero proficiscens Neapolim eamque, ut competebat, ordinatam relinquens Romam regressus est. Statimque ei a Theodora Augusta praeceptio allata est, ut papam Siluerium conuictum accusatione falsorum testium in exilium truderet, eo quod Antimum hereticum Constantinopolitanum episcopum recuperare noluisset. Quod Belisarius, licet nolens, nihil moratus effecit. Pulsus denique papa Siluerius ad Pontiam insulam est, in qua et exulans obiit.

19Guitigis uero coacto rursus in unum magno Gothorum exercitu cum Belisario conflixit factaque maxima suorum strage in fugam conuersus est. Quem Iohannes magister militum cognomento Sanguinarius noctu fugientem persequens uiuum conprehendit Romamque ad Belisarium adduxit. Patrata Belisarius uictoria Constantinopolim rediit secum Guitigis deferens. Quo uiso Iustinianus ualde laetatus est eumque non multum post patricium effectum administrationem illi iuxta Persarum terminos tribuit ibique Guitigis degens uitam finiuit. Belisarius uero dignis euectus honoribus iterato ad Africam aduersus Guintarit mittitur, qui Wandalos rursus sollicitans apud eos arriperat regnum. Belisarius ut Africam attigit, Guintarit sub dolo pacis ilico peremit residuosque Wandalorum rei publicae iugo substrauit. Victor exinde Belisarius Romam uenit, auream crucem centum librarum praetiosissimis gemmis exornatam, in qua suas uictorias descripserat, beato Petro per manus papae Vigilii optulit.

20His ipsis apud Cassinum temporibus post solitariam uitam sancto degens cenobio stupendis beatissimus pater Benedictus nec minus futurorum praescius radiabat uirtutibus.

Hac etiam aetate gens Langobardorum amica tunc populi Romani apud Pannonias degebat, quibus in regni gubernaculo Audoin praeerat. Is eo tempore cum Turisendo Gepidarum rege confligens per Alboin suum filium iuuenem strenuum uictoriam nanctus est. Denique inter ipsas Alboin sese acies Turismodum Turisendi regis filium appetentem alacriter adgressus extinxit perturbatisque hac occasione Gepidis suis uictoriam peperit.

21At uero apud urbem Romam papa Vigilius ob eandem, qua et decessor suus, causam indignatione Augustae per Antimum scribonem ductus Constantinopolim indeque in exilium actus est.

22Capto igitur Guitigis Gothi Transpadani Heldebadum sibi regem constituunt, qui eodem anno perimitur. Cui succedit Erarius et ipse necdum anno expleto iugulatur. Dehinc sibi Baduilam, qui et Totila dicebatur, in regnum praeficiunt. Moxque collecto undique exercitu uniuersam rursus Italiam inuadunt. Exinde per Campaniam uirique Dei Benedicti patris cenobium iter facientes perque Lucaniae ac Britiorum fines Regium proficiscuntur, nec mora Siculum transgressi fretum Siciliam inuadunt. Inde quoque reuertentes Romam petunt eamque obsidionibus circumcludunt. Quae tantam tunc famis penuriam perpessa est, ut prae magnitudine inopiae natorum suorum carnes comedere uellent. Fessis nimium Romanis nec ualentibus moenia tueri, Totila a porta Ostensi Vrbem ingressus est. Qui parcere Romanis cupiens per totam noctem clangere bucinam iubet, quo se a Gothorum gladiis aut ecclesiis tuerentur aut quibuscumque modis occulerent. Habitauitque aliquantum temporis cum Romanis quasi pater cum filiis. Hanc illi, ut datur conici, animi benignitatem, qui nimiae antea crudelitatis extiterat, beati patris Benedicti, quem olim adierat, monitio contulit.