Валентин Маслюков: «Калі закваскі няма, нічога не створыш»

— 3 адной прычыны: ён апублікаваны ў Маскве на рускай мове. Калі б твор з'явіўся на бела­рускай, адразу б стаў класікай. Адназначна, таму што іншых такіх рэчаў проста няма. У Расіі кніга даўно разышлася i мела там рэзананс, наколькі я ведаю. Але я гляджу аптымістычна: раз гэтая рэч існуе — то яна ўжо нікуды не дзенецца.

— Хацелася пагаварыць i пра вашу творчасць. Самы вядомы твор — «Нараджэнне чараўніцы». Раскажыце, як пачалі работу над ім?

— Быццам наогул выпадкова. Я скончыў гістарычны раман, які мне вельмі цяжка даўся, напісаў раман «Таямніцы перапіскі». А потым я вырашыў, што добра было б адпачыць, напісаць што-небудзь лёгкае.

Вырашыў, што напішу невялікую казку: у кнізе не павінна быць больш чым дзвесце старонак.

Але калі я стаў складаць сюжэт, то зразумеў, што нічога не атрымліваецца: усё здавалася занадта банальным. Увогуле, пачаў пісаць з прыблізным планам. I аказалася, я вельмі моцна пракалоўся, таму што калі ты пішаш, і ў цябе няма дакладнага сюжэта, то цябе развозіць.

Напісаў першыя восем старонак, а потым — раз і ўсё: далей тэкст не ідзе. Такі балючы стан. Я адчуў, што ўсё гэта банальна, дрэнна. I я вярнуўся да пачатку — усё перарабіў. У мяне зусім памяняўся Юлій, характар быццам перавярнуўся на 180 градусаў.

Як першыя два гады я пісаў — успомніць страшна, паўтарыць немагчыма. Увесь гэты час я пісаў у суцэльным адчаі, з поўным прадчуваннем правалу, з думкай, што гэта нікуды не падыходзіць, нічога не атрымаецца, нікому не трэба. Пісаў толькі на пачуцці адказнасці: узяўся — трэба давесці да канца. А калі я ўжо пераваліў праз сярэдзіну і ўбачыў, што атрымліваецца, то ўсё пайшло хутчэй, весялей. Ужо не было таго адчування духаты, калі не ведаеш, да чаго ты прыйдзеш.

— Першая частка дастаткова моцна вылучаецца. Як вы можаце гэта пракаментаваць?

— Першая кніга — гэта наогул толькі экспазіцыя. Яна адрозніваецца па інтанацыі ад наступных, больш размераная, больш плаўная, больш настраёвая. У гэтым i задача літаратуры — яна павінна ствараць нейкае светаадчуванне, каб ты існаваў у ім, каб ты ў гэта верыў, каб ты гэтым жыў. Пісьменнік без чытача на самай справе не існуе. Любы пісьменнік можа адбыцца толькі ў чытача, кожны чытач адначасова яшчэ і суаўтар. А пісьменнік яшчэ i чытач, таму што калі працуе над тэкстам, то глядзіць на яго і чытацкімі вачамі. У вынікуўсё так мудра гел i ста змешваецца...

— На форзацы кнігі «Нараджэнню чараўніцы» ёсць карта. Як i навошта вы яе распрацоўвалі?

— Мне патрэбна была карта, каб зразумець, хто куды пайшоў, дзе хто знаходзіцца і іншае. Кар­та, якую я аддаў мастаку, адрозніваецца ад той, што выйшла ў выніку на форзацы кнігі, таму што ў мяне была больш падрабязная, рабочая версія. Ілюстратар зрабіў абагульненую і мастацкую. I так, я ёю карыстаўся ў працэсе. А як інакш? Трэба ведаць, дзе поўнач, дзе поўдзень. Як толькі ты пачынаеш дапускаць нейкія адвольнасці, усе гэта адразу заўважаюць.

— Яшчэ якія-небудзь дадатковыя матэрыялы распрацоўвалі?

— Больш за тое, у мяне напісана генеалогія князёў. Яе пісаў больш для сябе. Усё гэта ў асноўным не спатрэбілася, але адсылкі да яе ёсць. Чытач можа i не заўважыць іх, але так, мне здаецца, ствараецца адчуванне нейкай аб'ёмнасці све­ту. Генеалогію я прадумаў яшчэ на ранняй стадыі, калі быўу роспачы, калі гатовы быў займацца чым заўгодна, абы не пісаць. Хоць гэта таксама досыць моташны занятак — складаць нешта дадатковае.

— А кажуць, што лёгка займацца тым, што табе сапраўды даспадобы

— Усё роўна пісаць вельмі цяжка. Цяжка ствараць новае. Творчасць — гэта стварэнне з нічога. А камбінаваць з напісанага іншымі або напісанага табой раней —лёгка. Чаму так лёгка пісаць працяг любой добрай кнігі? Таму што свет створаны. Я б мог пісаць працяг «Нараджэння чараўніцы» хоць да канца жыцця, бо далей толькі складай: пабеглі туды, пабеглі сюды, адбылося тое, адбылося сёе.

— Гэта нашмат лягчэй, чым ствараць з нуля. Але такі падыход адбіваецца на якасці тэксту.

— Так, i вы ж самі бачыце, што адбываецца ця­пер зусімі гэтымі серыяламі. Патрабуюць выдаўцы, аўтар гоніцца за поспехам — ён пад ціскам. I атрымліваецца, што атрымліваецца. Таленавітая пісьменніца Роўлінг напісала выдатную кнігу. Пер­шую, другую, трэцюю. Я лічу, што гэта залаты фонд сусветнай дзіцячай літаратуры. Але ціск поспеху, ціск выдавецтва — і канчаецца ўсё вельмі слабай кнігай у параўнанні з першай. Калі б гэта была не Роўлінг, гэта б ніхто не чытаў. Там велізарнае нагрувашчванне недарэчнасцяў: і на бытавым узроўні, і на ўзроўні сюжэтным. Вось куды гэта: узімку героі жывуць у палатцы. Чаму атрымліваюцца такія рэчы? Таму што чалавек не верыць у тое, што піша. Чаму першая кніга атрымалася такая магутная? Першую кнігу яна напісала крывёю. Пісьменніцтва было для яе быццам аддушынай.