Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

Ks. III w. 264-265:

Panienki za wysmukłym gonią borowikiem,

Którego pieśń nazywa grzybów półkownikiem.

Znajoma w Litwie pieśń gminna o grzybach wychodzących na wojnę pod wodzą borowika. W tej pieśni opisane są własności grzybów jadalnych.

Ks. III w. 620:

Nasz malarz Orłowski.

Znany malarz rodzajowy; na kilka lat przed śmiercią malować zaczął pejzaże. Umarł niedawno w Petersburgu.

Ks. III w. 750-751:

Dwie pjawki...

Pies zowie się Sprawnikiem, a suka Strapczyną.

Rodzaj psów angielskich, małych i silnych, zwanych "pijawkami", służy do łowów na wielkiego zwierza, szczególniej niedźwiedzia.

Sprawnik, czyli kapitan sprawnik, naczelnik policji ziemskiej. - Strapczy, rodzaj prokurora rządowego. Urzędnicy ci, mając często sposobność nadużywania władzy, w wielkim są obrzydzeniu u obywateli.

Ks. IV w. 9:

Ukołysany, marzył o wilku żelaznym.

Podług tradycji, wielki książę Gedymin miał sen na Górze Ponarskiej o wilku żelaznym i za radą wajdeloty Lizdejki założył miasto Wilno.

Ks. IV w. 20:

Ostatni król, co nosił kołpak Witoldowy.

Zygmunt August był podniesiony starożytnym obyczajem na stolicę Wielkiego Księstwa Litewskiego, przypasał miecz i koronował się kołpakiem. Lubił bardzo myśliwstwo.

Ks. IV w. 27:

Czy żyje wielki Baublis...

W powiecie rosieńskim, w majętności Paszkiewicza Pisarza ziemskiego, rósł dąb znany pod imieniem Baublisa, niegdyś w czasach pogańskich czczony jak świętość. We wnętrzu tego wygniłego olbrzyma Paszkiewicz założył gabinet starożytności litewskich.

Ks. IV w. 30:

Czy kwitnie gaj Mendoga pod famym kościołem?

Niedaleko fary nowogrodzkiej rosły starożytne lipy, których wiele wycięto około roku 1812.

Ks. IV w. 40-41:

Wszak ów dąb gaduła

Kozackiemu wieszczowi tyle cudów śpiewa!

Ob. poema Goszczyńskiego

Zamek Kaniowski

.

Ks. IV w. 248:Kołomyjek z Halicza...

Kołomyjki - piosenki ruskie w rodzaju mazurów polskich.

Ks. IV w. 262-263:

...znał się dobrze na handlu zbożowym,

Na wicinnym...

Ob. przyp. do ks. II w. 501.

Ks. IV w. 277 i 279:

...miejsce... Zwane pokuciem...

Zaszczytne miejsce, gdzie dawniej stawiano bogów domowych, gdzie dotąd Rosjanie zawieszają obrazy. Tam wieśniak litewski sadza gościa, którego chce uczcić.

Ks. IV w. 536-537:

Orzeł, gdy mu dziób stary tak się w kabłąk skrzywi,

Że zamknięty na wieki już gardła nie żywi.

Dzioby wielkich ptaków drapieżnych z wiekiem coraz bardziej zakrzywiają się i na koniec wierzchnie ostrze, zagiąwszy się, dziób zamyka, i ptak z głodu umierać musi. To mniemanie gminne przyjęli niektórzy ornitologowie.

Ks. IV w. 540-541:

Stąd to w miejscach dostępnych, kędy człowiek gości,

Nie znajdują się nigdy martwych zwierząt kości.

Rzeczywiście, nie ma przykładu, aby znaleziono kiedy szkielet zdechłego zwierza.

Ks. IV w. 724:

A co? fuzyjka moja? Niewielka ptaszyna.

Ptaszynki są to strzelby małego kalibru, w które kładzie się drobna kula. Dobrzy strzelcy z takich fuzji ptaka w lot trafiają.

Ks. IV w. 825:

Zaczęło złoto kapać i błyskać na słońcu.

W butelkach wódki gdańskiej bywają na dnie listki złota.

Ks. IV w. 981-982:

... taki ziemi kawał,

Który by się wołową skórą nakryć dawał.

Królowa Dydo kazała porznąć na pasy skórę wołową i tym sposobem zamknęła w obrębie skóry obszerne pole, gdzie wystawiła Kartaginę. Wojski wyczytał opis tego zdarzenia nie w

Eneidzie

, ale zapewne w komentarzach scholiastów.

Nb. Niektóre miejsca w pieśni czwartej są pióra Stefana

Witwickiego

.

Ks. V w. 330:

Wyrwawszy się Bóg wie skąd, jak Filip z konopi.

Raz na sejmie poseł Filip ze wsi dziedzicznej Konopie, zabrawszy głos, tak dalece odstąpił od materii, że wzbudził śmiech powszechny w Izbie. Stąd urosło przysłowie: Wyrwał się jak Filip z konopi.

Ks.VI w tytule:

ZAŚCIANEK

Nazywają w Litwie okolicą lub zaściankiem osadę szlachecką, dla różnicy od właściwych wsi, czyli sioł, osad wiejskich.

Ks. VI w. 169:

On Horeszkom dziesiąta woda na kisielu!

Kisiel, potrawa litewska, rodzaj galarety, która się robi z rozczynu owsianego; płócze się wodą, aż póki nie oddzielą się wszystkie cząstki mączne. Stąd przysłowie.

Ks. VI w. 333:

...Wołodkowicz, pan dumny, zuchwały.

Po licznych burdach pochwycony w Mińsku i za dekretem trybunału rozstrzelany.

Ks. VI w. 381:

Obwołał pospolite ruszenie przez wici.

Kiedy król miał zgromadzić pospolite ruszenie, rozkazywał zatykać w każdej parafii drąg wysoki z uwiązaną na wierzchu mietłą, czyli wicią. I to się nazywało: rozdać wici. Każdy człowiek dorosły stanu rycerskiego obowiązany był pod utratą szlachectwa stawić się natychmiast pod chorągiew wojewódzką.

Ks. VI w. 416:

Brała również przydomki, zwane imioniska.

Imioniska są to właściwie sobrykety.

Ks. VI w. 525:

Bronić pana Pocieja...

Aleksander hrabia Pociej, wróciwszy po wojnie do Litwy, wspierał rodaków udających się za granicę i znaczne sumy przesłał do kasy Legionów.

Ks. VIII w. 77:

Nieco wyżej Dawida wóz, gotów do jazdy.

Wóz Dawida, konstelacja zwana u astronomów: Ursa maior.

Ks. VIII w. 97-98:

Podobnie pleban mirski zawiesił w kościele

Wykopane olbrzymów żebra i piszczele.

Było zwyczajem zawieszać przy kościołach znajdywane zabytki kości kopalnych, które lud uważa za kości olbrzymów.

Ks. VIII w.109:

Był to kometa pierwszej wielkości i mocy.

Pamiętny kometa roku 1811.

Ks. VIII w. 145:

Ksiądz Poczobut, człek sławny, był obserwatorem.

Ksiądz Poczobut, eks-jezuita, sławny astronom, wydał dzieło o zodiaku w Denderah i obserwacjami swemi pomógł Lalandowi do obrachowania biegów księżyca. Ob.

Żywot

przez Jana Śniadeckiego.

Ks. VIII w. 233:

W świcie Księcia był książę niemiecki Denassów.

Właściwie książę de Nassau-Siegen. Sławny podówczas wojownik i awanturnik. Był admirałem moskiewskim i pobił Turków na Lemanie, potem sam na głowę pobity od Szwedów. Bawił czas jakiś w Polszcze, gdzie otrzymał indygenat. Pojedynek księcia de Nassau z tygrysem brzmiał wówczas po wszystkich gazetach europejskich.