Арлоў Уладзімір - Адкуль наш род

Жыццё, поўнае прыгодаў

Жыццё першадрукара было напоўненае падарожжамі, узлётамі да вышыняў славы і горкімі расчараваннямі.

З Прагі ён вярнуўся на радзіму, у Вялікае Княства Літоўскае, і з дапамогаю заможных землякоў заснаваў друкарню ў Вільні. Францішак Скарына працаваў лекарам, удзельнічаў у складанні законаў дзяржавы.

Сябры, баючыся за жыццё першадрукара, адгаворвалі яго ад задуманай паездкі ў Маскву. Аднак Скарына ўсё ж паехаў туды і прапанаваў тамтэйшым уладарам таксама наладзіць друкаванне кніг. Вялікі князь маскоўскі адмовіўся і загадаў спаліць прывезеныя палачанінам кнігі. Маскоўскія валадары не хацелі, каб у іхняй дзяржаве сярод народа пашыралася кніжная мудрасць. У Маскоўшчыне простыя людзі павінны былі быць цёмнымі і непісьменнымі рабамі.

Шмат бедаў і цяжкасцяў выпала Скарыну і на радзіме. Ён быў смелы чалавек і адступаў ад правілаў выдання Бібліі, што былі зацверджаныя царквою. Гэта лічылася злачынствам, за якое першадрукара маглі не менш як трынаццаць разоў прысудзіць да спалення на вогнішчы.

Скарыну давялося і пасядзець у турме. Туды яго кінулі за братавы даўгі. Даведаўшыся пра гэта, сам вялікі князь Жыгімонт загадаў вызваліць вучонага палачаніна і даў яму вечную ахоўную грамату.

Гэта было прызнаннем вялікіх заслуг доктара Францішка перад народам і дзяржавай.

Апошнія гады жыцця Скарыны прайшлі ў Празе. Там ён працаваў садоўнікам у чэшскага караля і набыў славу добрага лекара.

Апрача кніг, якія захоўваюцца цяпер у розных краінах, наш выдатны зямляк пакінуў пасля сябе шмат таямніцаў. Дагэтуль дакладна невядома, ні калі ён нарадзіўся, ні калі памёр. Невядома, хто стварыў да ягоных кніг цудоўныя гравюры. Вучоныя спрачаюцца пра час яго паступлення ў Кракаўскі універсітэт і нават пра тое, як правільней называць Скарыну — Францішак або Францыск...

Калі вы захочаце стаць гісторыкамі і вывучаць жыццё Скарыны, вас могуць напаткаць важныя навуковыя адкрыцці.

Юбілей асветніка

У 1990 годзе адзначалася 500 гадоў з дня нараджэння выдатнага сына беларускай зямлі. Гэты юбілей святкаваўся ў Беларусі і Летуве, у Латвіі і Амерыцы, у Польшчы і Аўстраліі — паўсюль, дзе жывуць беларусы, дзе ведаюць пра нашага земляка.

Тымі днямі ў Полацку адчынілі Музей беларускага кнігадрукавання. На радзіму першадрукара прыехалі госці з розных гарадоў і краінаў. Сярод іх быў, між іншага, і прапрапра... праўнук асветніка доктар Станіслаў Скарына з Канады. Ён, як і ягоны знакаміты родзіч, надзелены шматлікімі талентамі: гаворыць на сямі мовах, піша музыку і кнігі па медыцыне.

Помнік першадрукару даўно ўпрыгожвае цэнтральную полацкую плошчу. Імя славутага палачаніна ўшанаванае на мемарыяльных дошках у Кракаве, Падуі і Празе. Нядаўна ў сталіцы Чэхіі адчынілі і помнік Скарыну. Неўзабаве велічны бронзавы помнік першадрукару з’явіцца ў Менску. А галоўная вуліца нашай сталіцы ўжо называецца праспектам імя Францішка Скарыны.

Пытанні і заданні

1. Раскажы пра дзяцінства Францішка.

2. Якія навукі будучы асветнік вывучаў у Кракаўскім універсітэце?

3. Навошта Скарына паехаў у Падую?

4. Чаму вучоны палачанін вырашыў заняцца друкаваннем кніг?

5. Калі і дзе выйшла першая беларуская друкаваная кніга? Як яна называлася?

6. Чаму мы лічым Скарыну беларускім і ўсходнеславянскім першадрукаром?

7. Пра што пісаў доктар Францішак у сваіх творах?

8. Што мы бачым на малюнках Скарынавых кніг? Раскажы пра партрэт першадрукара.

9. Якія прыгоды выпалі на долю асветніка?

10. Як нашчадкі шануюць памяць выдатнага сына Беларусі?

Гетман Астрожскі і перамога пад Воршай

Новы вораг

Разбіўшы нямецкіх рыцараў пад Грунвальдам, нашыя прадзеды ўсталявалі мір на сваёй заходняй мяжы. Але неўзабаве ў Вялікага Княства Літоўскага з’явіўся небяспечны вораг на ўсходзе. Гэта была Расейская дзяржава, якую тады называлі Масковіяй або Маскоўшчынай.

Маскоўскія князі аб’ядналі расейскія княствы і пачалі прагна паглядаць на суседнюю краіну. Да гэтага Беларусь ніколі не была пад уладаю Масквы.

Масковія распачала з Вялікім Княствам бясконцыя крывавыя войны. Яе ваяводы часта нападалі на Полацак, Віцебск, Амсціслаў ды іншыя памежныя беларускія паселішчы. Іх абаронцы мужна біліся з ворагамі, частавалі тых з гарадскіх сценаў гарачай смалою і варам. Калі ўзяць горад не ўдавалася, захопнікі палілі навакольныя вёскі, гналі ў палон тысячы мірных жыхароў. Найперш палоннымі рабілі маладых і здаровых людзей — юнакоў і дзяўчат, а таксама добрых майстроў-рамеснікаў.