Святлана Алексіевіч - Час second-hand

Усё — праўда… Нічога прыгожага я ў жыцці не бачыла. І ўжо не ўбачу. Учора ў бальніцу да мяне заявіўся: «Я дыван прадаў. Дзеці галодныя». Мой любімы дыван. Адна добрая рэч у нас у доме была… заставалася… Цэлы год грошы збірала, збірала. Па капейцы. Так хацела гэты дыван… в’етнамскі… А ён адразу прапіў. Дзяўчаты з маёй працы казалі: «Ой, Томка, вяртайся дадому хутчэй. Надакучыў яму малы — б’е. А старэйшую (дзяўчынка сястры), ёй ужо дванаццаць гадоў… Сама ведаеш… з п’яных вачэй…»

Я ляжу ноччу. Не сплю. А потым як упаду ў яму, кудысьці лячу.

І невядома, якая я раніцай прачнуся. У мяне страшныя думкі…

На развітанне — нечакана абдымае.

Запомні мяне…

Праз год яна зрабіла яшчэ адну спробу самагубства. На гэты раз — удалую. У мужа, як я даведалася, неўзабаве з’явілася іншая жанчына.

Я патэлефанавала ёй: «Шкадую яго, — сказала яна. — Не кахаю, а шкадую. Адна бяда, што зноў піць пачаў, а абяцаў, што кіне».

Вы здагадваецеся, што я пачула далей?

з аповеду маці

— Я хутка памру ад сваіх аповедаў… Навошта я распавядаю? Нічым вы мне не дапаможаце. Ну напішаце… надрукуеце… Добрыя людзі прачытаюць і паплачуць, а дрэнныя… галоўныя… яны не будуць чытаць. Ім — навошта?

Я шмат разоў ужо гэта распавядала…

23 лістапада 2006 года…

Перадалі па тэлевізары… Ужо ўсе суседзі ведалі. Горад гудзеў…

А мы з Настачкай, з унучкай, былі дома. Тэлевізар у нас не працаваў, даўно зламаўся ад старасці. Чакалі: «Вось Алеська прыедзе — новы купім». Пачалі прыбіраць. Мыць. Нам чамусьці весела-весела, у гэты дзень смяяліся і смяяліся. Прыйшла мая мама… нашая бабуля… з агарода: «Ой, дзяўчынкі, нешта вы дужа вясёлыя. Глядзіце, каб плакаць не давялося». У мяне ўпала сэрца… Як там Алеська? Але вось толькі ўчора мы ёй тэлефанавалі, было свята — Дзень міліцыі: ёй уручылі значык «За выдатную службу ў МУС». Мы павіншавалі.

«Ой, я вас усіх люблю, — сказала яна. — Зямлю родную хутчэй хачу ўбачыць». Палова маёй пенсіі ішла на тэлефанаванні, пачую яе голас і неяк пражыву яшчэ два-тры дні. Да наступнага тэлефанавання… «Мама, ты не плач, — супакойвала яна мяне. — Я маю зброю, але не страляю. З аднаго боку — вайна, а з другога — спакойнае становішча. Раніцай я чула, як мула спявае, гэта ў іх малітва такая. Горы тут жывыя, не мёртвыя — да самых вяршыняў усё ў траве і ў дрэвах». У другі раз: «Мама, чачэнская зямля ўся насычаная нафтай. Капай у кожным агародзе — усюды нафта».

Навошта іх туды паслалі? Яны там ваявалі не за Радзіму, а за нафтавыя вышкі. Кропля нафты цяпер каштуе, як кропля крыві…

Забегла адна суседка… праз гадзіну другая… «Чаго яны, — думаю, — разбегаліся?» Звяртаюцца без справы. Пасядзяць і сыходзяць. А па тэлевізары ўжо некалькі разоў сказалі…

Да раніцы мы нічога не ведалі. Раніцай патэлефанаваў сын: «Мама, ты дома будзеш?» — «А што ты хочаш? Я збіраюся ў краму». — «Ты пачакай мяне. Я прыеду, калі ты адправіш Насту ў школу». — «Хай дома сядзіць. Кашляе». — «Калі тэмпературы няма, адпраўляй у школу». У мяне ўпала сэрца, мяне ўсю закалаціла. Калатун напаў. Наста пабегла, а я выйшла на балкон. Бачу: сын ідзе не адзін, а з нявесткай. Я чакаць ужо не магла, яшчэ дзве хвіліны — мне цяжка! Выскачыла на лесвічную пляцоўку і крычу ўніз: «Што з Алеськай?» Відаць, я так крычала… такім нутраным голасам… што і яны мне ў адказ закрычалі: «Мама! Мама!» Выйшлі з ліфта і стаяць. Ні слова. «Яна — у бальніцы?» — «Не». У мяне паплыло ўсё перад вачыма. Закруцілася. Потым дрэнна… мала памятаю… Аднекуль набралося шмат людзей… Усе суседзі паадчынялі дзверы, падымаюць мяне з цэменту, угаворваюць. А я поўзаю па падлозе і хапаю іх за ногі, чаравікі цалую: «Людзі добрыя… міленькія… не магла яна кінуць Настачку… сваё сонейка… святло ў акне… Мі-і-і-ле-енькі-і-і-я…» Білася я ілбом аб падлогу. У першыя хвіліны не верыш, хапаешся за паветра. Не памерла, а вернецца калекай. Без ног… сляпая… Нічога, будзем з Настачкай яе за рукі вадзіць. Галоўнае — жывая! Кагосьці хочацца пра гэта папрасіць… на каленях вымаліць…

Многа-многа людзей… поўны дом чужых людзей… Наколюць лекамі — я ляжу, ачомаюся — зноўку выклікаюць «хуткую». У мяне ў доме вайна… А ў людзей сваё жыццё. Ніхто чужое гора не разумее, дай Бог сваё зразумець. У-у-у… Усе думалі: я сплю, а я ляжала і слухала. Горка мне, горка…

«…У мяне двое сыноў. Яшчэ ў школе вучацца. Збіраю грошы, каб адкупіць іх ад войска…»