Іван Шамякін - Драма

— Няма яе. Пайшла наша Аксаначка. На ноч гледзячы. Во да чаго твая дурнота давяла. Во.

Не выдаў яе. Пасля з'явіўся сам.

— Бяда, ды і годзе. Месца не знаходзіць. Карае сябе. Можа, вернешся?

— Не.

— Я пакаравулю за цябе.

— Не. Я сама.

Так Аксана прастаяла паўночы на сваім незвычайным пасту. У ранні вечар праходзілі блізка ці далёка людзі. Шоргалі ботамі па мёрзлай корцы зямлі. І яна да болю ў вушах услухоўвалася ў крокі, каб пазнаць яго. А потым хутка пагаслі бледныя агеньчыкі ў вокнах — газнічкі і лучына на прыпечках. Падалі зоркі. Брахалі два ахрыплыя сабакі, адзін — недзе далёка, другі блізка, у суседнім двары. Падобна, што толькі два іх і засталося на ўсё сяло. Магчыма, першы чуў яе і трывожыўся, сабакі таксама жывуць пад страхам. А можа, блукае па гародах Стась, шукае хаты? Шорхае на сцежках, пратоптаных паўз хаты. А мяккая пасля выбранай бульбы зямля на гародах не вельмі яшчэ зацвярдзела. Ды і хадзіць ён будзе не так, як вяскоўцы,— амаль усе ўподбег, нават стары з кіем прайшоў даволі паспешліва, то гулка, то мякка стукаючы кіем.

Мароз прабіў яе плашч і кофтачкі. Цягнула вярнуцца ў двор і пагрэцца хаця б у стажку. Але разумела, што там засне і... праспіць Стася. Які жах — праспаць роднага чалавека, так маладыя маці прысыпаюць маленькіх дзяцей — прыдушваюць іх у сне.

Упала зорка, блізка, над Мінскам, і нагнала страх: ці не яго гэта зорка, ці не разам з жыццём яго сарвалася ў глыбіні неба? Ходзіць жа легенда, што кожны чалавек мае сваю зорку, памірае чалавек — памірае зорка. Прымхліва адганяла страшныя думкі.

«Божа, я раблюся падобнай на цётку. У душы маёй пасяляецца страх. Што я буду рабіць, калі Стась не прыйдзе гэтую ноч? Колькі я магу чакаць яго? Дзе? Вярнуся ў Мінск і там буду шукаць яго след. Не, ён не можа загінуць. Не! Адступі, кастлявая! Адступі!»

Яна знала, як лёгка гінуць людзі — на фронце і тут, у акупацыі, у Мінску і ўсюды — у кожным горадзе, у вёсках, у лясах, дзе партызаны. Але яна заўсёды адганяла думкі, што можа загінуць Стась. Уласную смерць дапускала. Але яго!.. Чалавек, якога кахаеш, уяўляецца бессмяротным, вечным, як само жыццё, сама ўсёпераможная любоў.

Верыла Аксана, што Стась прыйдзе. І дачакалася. Пачула яго далёка, на той дарозе, што праз завулак вяла ў поле і далей — у лес. Ён ішоў асцярожна, не грукаючы ботамі, але спешліва — спяшаўся да яе. І яна пайшла яму насустрач. Убачыла, як постаць ступіла ўбок, пад дрэвы, што чарнелі на фоне зорнага неба, і злілася з дрэвамі, з зямлёй, растала ўначы. І спалохала думка, што гэта ёй здалося, ад доўгага ўслухоўвання ў начную цішыню і ўглядання ў беспрасветную ноч пачаліся галюцынацыі; здаралася такое пасля цяжкіх аперацый з лятальным зыходам: не спала і... бачыла чалавека, які памёр на яе вачах, жывога.

Не, яна яўна чула крокі. І былі то яго крокі.

Яна паклікала, спачатку ціха:

— Стась! — потым гучней: — Стась! Гэта я.

І ён азваўся.

— Аксана!

Падняўся з зямлі. Яна кінулася да яго. Цалавала халодныя шчокі, вусны і... плакала. Не магла стрымаць сябе — ад радасці залівалася слязамі.

— Што здарылася, Аксаначка?

— Я перакалацілася за цябе.

— Ды вырваўся я, лічы, з самай пашчы іх клыкастай. Вырваўся. Было дзела пад Палтавай. Я раскажу табе. Ты стаяла на дварэ? Чаму?

— У цёткі вывіх.

— Вывіх чаго?

— У галаве. Страх у яе. Тут дзяцей расстралялі. У хату не пойдзем, хоць развітацца з дзядзькам... ды і з цёткай... хочацца. Яна ж невінаватая, цётка,— гэта хвароба... ваенны сіндром псіхапатыі, так бы, напэўна, назваў наш Вайтовіч. О, колькі іх, такіх сіндромаў! А якая галава вытрымае, Стасік? Чалавек жа не машына. Сын на фронце, а побач страляюць дзяцей. Чыя галава вытрымае? Як ты ішоў? Па полі?

— Не пытайся. У горадзе я пералез сто платоў. Тую ноч і гэтую. Гароды, гароды... і поле, поле... грузка. Як стаміўся, каб ты ведала.

— Я знаю, Стасік. Я знаю. Але я баюся яе хваробы. Чалавек не адказвае за свае ўчынкі. Мы пойдзем.

— А я і не збіраўся начаваць тут.

— Я вазьму мяшок. У мяне там мяшок. У двары.

Пакуль яна хадзіла па мяшок, ён заснуў, сеўшы пад старую грушу на другім баку дарогі. Ледзьве знайшла яго. Спалохалася страшэнна: куды знік чалавек? Пакуль не пачула цяжкае дыханне з падсвістам.

Не магла сказаць колькі, але доўга, вельмі доўга стаяла над ім, пільнуючы яго сон. Застылі, ацяклі ногі — села побач, аднак тут жа падхапілася, бо баялася заснуць. Стась захроп, і гэта ўчуў блізкі сабака, спалохана забрахаў, разбудзіўшы свайго адзінага калегу на другім канцы вуліцы.