Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— Калі яны заключаць мір і ажыццявяць Дэкрэт аб зямлі... дадуць зямлю і волю — такая ўлада будзе вечнай.

Бульба здзівіўся і спытаў, здавалася, з пагрозай:

— Ты што? Уступіў у іх партыю?

— Не. Пакуль што не ўступіў.

— Чорт з табой. Уступай. Дазваляю. У сваю партыю не буду агітаваць, пакуль не стану на чале яе. Дзярмовыя ў нас лідэры. Крэціну Сашку Керанскаму бальшавікі геніяльна саданулі салдацкім ботам у зад. Вылецеў, што корак. Так яму, ідыёту, і трэба. Я што яму казаў? Рабі мяне міністрам унутраных спраў — я табе навяду парадак. Дык ён нават палкоўніка пашкадаваў. А пасля хацеў, каб я падтрымаў яго. А во табе! — Бульба склаў кукіш.— Свістун! Інстытутка! Педэраст!

Багуновіч чуў раней пра яго размовы з былым прэм'ерам і не вельмі верыў у гэтыя байкі, пасміхаўся з іх. А тут паверыў. Калі ён і Керанскі сапраўды старыя знаёмыя, то Назар Любецкі, сын дыякана, бясстрашны тэрарыст партыі, які ўмеў забіць і ўцячы ад смяротнага прыгавору, дзесяць гадоў хавацца і з'явіцца самазванцам ка фронт, мог сказаць, мог патрабаваць сабе высокі пост у лідэра партыі.

— І як бы ты наводзіў яго, парадак? Вешаў бы?

Бульба адказаў з жартаўлівым дакорам:

— Свіння ты, Сяргей. П'еш мой каньяк і гэтак думаеш пра мяне. Ніяк бы я яго не наводзіў — і тады быў бы парадак. Парадак там, дзе яго ніхто не наводзіць.

— Значыцца, анархія — маці парадку?

— Не паўтарай чужыя словы. Анархістам мяне назвала гэтая твая мадонна ў шынялі. Лёгка аддалася?

Больш за ўсё Багуновіч не любіў пошласці ў мужчынскіх размовах пра жанчын, нават акопнае жыццё не сапсавала яго; пошласць у адносінах да Міры асабліва непрыемна ўразіла. Баючыся, каб Бульба не пачаў нагрувашчваць брыдкасці, далікатна папрасіў:

— Не трэба, Назар. Я кахаю гэтую жанчыну. Яна — мая жонка.

Бульба-Любецкі здзівіўся.

— Не, ты гэта сур'ёзна? Ажаніўся? У наш час! Ідыёт!

— Чым дрэнны наш час? Канчаем вайну. Пачынаем новае жыццё.

— Лёгка ты яе канчаеш. І што ты думаеш рабіць у гэтым новым жыцці?

— Паедзем куды-небудзь у наша беларускае сяло і будзем вучыць дзяцей. Сялянскіх дзяцей. Сеяць разумнае, вечнае, добрае.

Бульба пільна ўгледзеўся ў яго, недаверліва спытаў:

— Ты здзекуешся з мяне?

— Абсалютна сур'ёзна.

Гаспадар наліў каньяку і, не прапаноўваючы, за што выпіць, хвіліну маўчаў, углядаючыся ў камін, пасля падняўся, не спяшаючыся, кінуў у агонь адно, другое бярозавыя палены; адтуль, ад каміна, сказаў:

— Зайздрошчу я табе, Багуновіч. Цэльны ты чалавек. А я... я зламаны. Душэўна. Я некалі таксама кахаў. Яе закатавалі, сволачы. У турме. Памерла ад сухот. Не! — сказаў рашуча, упаўшы на турэцкі пуфік.— Я не гатовы вучыць дзяцей. Мне хочацца яшчэ пачысціць свет ад дзярма маўзерам і кулямётам. Не. Я не забойца! Я асенізатар. Вып'ем. За цябе. І за яе. Яна калючая, што ёрш, але... Урэшце, кожны абараняецца, як умее.

Выпілі.

Багуновіч спытаў:

— Назар, у цябе ёсць шампанскае?

— Табе захацелася шампанскага?

— Не.

— Чакай. Ты хочаш зрабіць вяселле?

— Не, сустрэць Новы год. Яна ніколі не піла шампанскага.

— Божа, якая святая чысціня і наіўнасць! Толькі ж гэта буржуазныя штучкі, Сяргей,— шампанскае. Праклятая буржуазія! Як яна нас разлажыла! Не прыжывёмся мы ў пралетарыяце. Выплюне ён нас.

— Не блазнуй. І памажы яшчэ ў адным: адзець яе цяплей. Цеплыня не пашкодзіць і пралетарыю.

— Што хочаш? Футра? Паліто?

— Не. Футра яна не надзене. Казацкі кажушок.

— Будзе табе кажушок. Хочаш, жаночую бялізну дам? Французскую. Крык моды трынаццатага года.

Крык перад патопам.

— Дзе ты гэта бярэш?

Бульба засмяяўся.

— Ты не чытаеш Маркса. Ёсць у яго разуменне: экспрапрыяцыя экспрапрыятараў. Толькі бальшавікі замахнуліся на сусветную экспрапрыяцыю. А я гэта раблю лакальна. І бяскроўны. Збіраю даніну з тутэйшых гандляроў. Пачысціў нямецкія склады,— Бульба рагатнуў, але тут жа пазмрачнеў.— А ўвогуле ўсё дзярмо, Сярожа. Я ніколі нічога не баяўся. А тут сяджу і са страхам думаю... Падпішуць мір. Разыдуцца апошнія салдаты. А я куды? Губернатараў і паліцмайстраў не стала. Каго страляць? Пайсці на службу да Машы Спірыдонавай? Можаш ты ўявіць мяне ад'ютантам Машы? Смех. Хоць гэта адзіная эсэрка, якую я паважаў. Некалі мы з ёй заключылі пары: хто больш адстраляе саноўнікаў. Дабрацца хіба да манархіста Каледзіна? Шлёпнуць яго? Ці з Савінкавым звесці старыя рахункі? Але... стаміўся я. Ці абуржуазіўся... ад такога жыцця. Можа ў гэтае... як яго бальшавікі назвалі? — чэка падацца? Кажуць, яны вылаўліваюць былых жандараў і міністраў, як бяздомных сабак. Але лавіць тыпаў, пазбаўленых улады... Бр-р. Не па мне такая работа. Мярцвячына. А я люблю жывое дзела. У мяне казацкая кроў. Мне вольным атаманам трэба быць. Толькі дзе разгуляцца?