Іван Шамякін - Петраград — Брэст

Прыняць Альмінскага. І абавязкова прыняць Цюрупу. Адбылося рашэнне ЦК аб назначэнні яго наркомам харчовага забеспячэння. Цюрупу трэба выказаць меркаванні аб хлебнай манаполіі. Аб гэтым даўно хацелася напісаць, але час... Якія кароткія суткі! А прадуктовая палітыка, хлебная манаполія, зноў жа эканомія і найстражэйшы ўлік усяго, усяго, у чым мае патрэбу пралетарыят, разам з падпісаннем міру — адзіны ратунак для Савецкай улады.

Пасля нарады, застаўшыся адзін, Уладзімір Ільіч колькі мінут думаў над тым, што скажа Альмінскаму і Цюрупу. Яшчэ ў «Халіле» ў «Дзённіку публіцыста» ён назначыў гэтыя тэмы для распрацоўкі:

«Улік і кантроль як сутнасць сацыялізму».

«Групы лятучых кантралёраў».

Удалося закрануць гэтыя тэмы ў рабоце «Як арганізаваць спаборніцтва», у дакладзе на Трэцім з'ездзе Саветаў, у некаторых вусных выступленнях. На больш дэталёвую распрацоўку не хапіла часу. Тым больш трэба падрабязна азнаёміць са сваімі меркаваннямі па гэтых вельмі важных пытаннях людзей, якія непасрэдна будуць займацца кантролем расходаў грошай і хлебам, яго нарыхтоўкай, яго размеркаваннем.

Рэвалюцыя — гэта не адны «ўра», таварышы «левыя»! Гэта — штодзённая, штохвілінная напружаная чарнавая праца!

Зноў вярнуўся да работы «Аб рэвалюцыйнай фразе». Тут, бадай, усё ўжо прадумана. Трэба толькі належным чынам выстраіць думкі — вельмі важна паслядоўнасць доказу, лагічнае развіццё палажэнняў, прастата фармуліроўкі. Каб любому рабочаму, салдату, селяніну ўсё было зразумела. Даўно, на асобным лістку, які ляжаў у кішэні, запісана думка:

«Зірніце на факты адносна паводзін англа-французскай буржуазіі. Яна ўсяляк уцягвае нас цяпер у вайну з Германіяй, абяцае нам мільёны даброт, боты, бульбу, снарады, паравозы (у крэдыт... гэта не «кабала», не бойцеся! гэта «толькі» крэдыт!). Яна хоча, каб мы цяпер ваявалі з Германіяй.

Англа-французская буржуазія ставіць нам пастку: ідзіце ж, любезныя, ваяваць цяпер, мы ад гэтага вельмі добра выйграем. Германцы вас аграбяць, «заробяць» на Усходзе, дзешавей уступяць на Захадзе, а дарэчы Савецкая ўлада паляціць... Ваюйце, любезныя «саюзныя» бальшавікі, мы вам дапаможам!»

Аднак месца гэтай думцы ў канцы артыкула. Гэта акорд. Не, варта паўтарыць палажэнне з «Тэзісаў аб міры» — аб аналогіі сітуацыі з байкотам ІІІ Думы. Хвароба паўтарылася. Але сказаць, абавязкова сказаць, што час больш цяжкі, пытанне ў мільён разоў вальнейшае.

«Захварэць у такі час — значыцца рызыкаваць гібеллю рэвалюцыі».

Ленін папрасіў сакратара гадзіну нікога не прымаць.

— Мне трэба закончыць вельмі тэрміновы артыкул для «Правды».

Ды пісаў ён не больш як паўгадзіны.

Раптам з'явілася думка: адной радыёграмы мала; калі ў Германіі перамагла партыя вайны, Гофману і Кюльману лёгка зрабіць выгляд, што ніякай радыёграмы не было, утаіць яе калі не ад урада, то ад народа нямецкага.

Радыёграма друкуецца сёння ў «Правде». Але калі газета ва ўмовах вайны можа дайсці ў Германію? Ды, урэшце, газета — не дакумент для ўрада іншай краіны.

Ленін сабраў спісаныя лісткі, паклаў у папяровую папку. Імкліва выйшаў у прыёмную.

— Мікалай Пятровіч, зараз жа знайдзіце Крыленку і перадайце яму, каб неадкладна з'явіўся ў Саўнарком.

Знайсці Галоўкаверха было няпроста. З Генеральнага штаба адказалі, што ён паехаў у штаб Петраградскай акругі, адтуль пазванілі, што Крыленка паехаў да латышскіх стралкоў.

Ленін займаўся штодзённай работай. Падпісаў пастанову аб назначэнні Ізмайлава камісарам Балтыйскага флоту. Флот, якому належыць абараніць сталіцу, умацаваўся надзейнымі бальшавікамі. Уладзімір Ільіч, які так змагаўся за скарачэнне расходаў на апарат, у гэтым выпадку сам прапаноўваў на Саўнаркоме даць Ізмайлаву трох намеснікаў. Камісар флоту павінен мець моцную групу вопытных партыйных работнікаў!

Пасля Ленін прынімаў Альмінскага. Але ў часе падпісання пастаноў і распараджэнняў і нават у часе гутарак з людзьмі Уладзімір Ільіч колькі разоў нецярпліва пытаўся: «Дзе Крыленка?»

Урэшце Мікалай Васільевіч Крыленка з'явіўся. Пэўна, паднімаўся на трэці паверх Смольнага ўподбег, бо ў пакоі сакратарыята, дзе распранаўся, ніяк не мог аддыхацца. Выгляд у яго быў стомлены, твар пабляднеў. У такім стане яму не хацелася ўваходзіць да Леніна, ведаў, што Уладзімір Ільіч не любіць такіх задыханых работнікаў. Есць людзі, якім хочацца паказаць сваю стомленасць, лічаць, што гэта будзе доказам таго, што яны «гараць» на працы. Крыленка быў не з такіх. Свае абавязкі галоўнакамандуючага ён выконваў няспешліва, але грунтоўна. З такім спакоем ён заняў у Магілёве стаўку Духоніна. Але тады рэвалюцыя наступала. А цяпер? Мусіць адступаць? Пакутліва было з гэтым згадзіцца. Пры такіх падзеях не дзіўна і «задыхацца».