Янка Брыль - Дзе скарб ваш

* * *

Аднавяскоўцы, мастак i філосаф-палітык, пасварыліся так заядла, што мастак пазваніў мне, папрасіў праверыць па слоўніку Даля, што такое «мерзавец». Пачуў ён гэта, трэба думаць, ад філосафа.

* * *

Яшчэ i да майго маленства дайшло здзеклівае пра паўстанне 1863-1864 гадоў:

«Ушысцы панове да лясу i за грубой соснэн!..» «Пан за пана ховай сен!..»

Зрэшты, тое было тады толькі ж праз паўстагоддзя. Як цяпер ад вайны.

* * *

За санаторным сталом са мною — пажылая калгасная заатэхнічка, жанчына i прасцецкая, i пасвойму ганарлівая.

Заказваем меню на наступны дзень, i яна да мяне:

— Ой, Антонавіч, гарохавы суп не трэба, а то будзем буксаваць!

Вяртаецца з пляжа, зімовага, дзе толькі праходжваюцца, а я іду туды.

— Ля возера была,— кажа яна.

— А вы ўсё возера. Гэта ж не возера, а мора.

— Ну, няхай будзе мора.

Як з ласкі якое.

* * *

Пляткарку, зводніцу ў астравецкай вёсцы называюць «Калхозная Праўда». I газета такая, i наогул уся праўда.

* * *

Дзяўчына ці маладзічка пабегла да аўтобуса, раскідаючы ножкамі, не раўнуючы, як карова заднімі раскідае. Толькі што дзяўчына ці маладзіца — як быццам знарок, з какецтва.

* * *

У верасні шэсцьдзесят дзевятага, на Туманянавым юбілеі, іранічна дасціпны Геворг Эмін паднімаў на ўрачыстым урадавым прыёме тост за двух шаноўных землякоў — Мікаяна i Баграмяна:

— Товарищи, выпьем за этих сидящих символов!.. У шчырым патрыятычньш запале гаварылася таленавітым паэтам.

* * *

У прозе Івана Шамякіна — фігурнае катанне па гладкім лёдзе злабадзённых незадзірыстых тэмаў.

* * *

Чытаючы ў «Литературной газете» пра барства старога Канстанціна Федзіна, успомніў, як напрадвесні шасцідзесятага года, у Яснай Паляне, Валянцін Фёдаравіч Булгакаў, не толькі рускі інтэлігент, але i еўрапеец, расказваў нам з братам пра тое барства старога класіка пры ўладзе. A Канстанціна Сіманава, наадварот, хваліў. Абодвух ён там, у розны час, прымаў, расказваў пра апошні год Льва Мікалаевіча.

* * *

У канцы сорак сёмага года, увечары мне пазванілі, што зараз па мяне прыедуць — просьба выйсці на двор. Насцярожанасць, страшнавата, .хоць i сказана было, што звоняць з Дома ўрада. Я выйшаў, неўзабаве падсунуўся яго вялікасць «ЗІС». На месцы мяне правялі на належны наверх, у патрэбны кабінет, i там страх зусім кончыўся. Там ужо былі Мікола Татур i Піліп Пестpaк. Як аказалася, таварышу Панамарэнку спатрэбіліся людзі з веданнем польскай мовы. У цяжкіх гамінах польскіх даведнікаў ці зводаў законаў (не памятаю дакладна) бялела мноства закладак, а на старонках — абведзеныя алоўкам мясціны, якія трэба перакласці. Над наглядам нейкага клерка мы пачалі. Па стылі таго часу — работа начная, як у сам ora таварыша Стал i на.

Ды працавалі мы нядоўга. Зайшоў сам гаспадар — Панцеляймон Кандратавіч. Першы раз я вітаўся за руку з такой высокай асобай. А ён разгаманіўся з намі — па гісторыі Беларусі. То седзячы, то больш ходзячы па вялікім кабінеце, з неадлучнай люлькай то ў руцэ, то ў зубах,— таксама ж сталінскі стыль. Цікава было i дзіўна, як ён разбіраецца. Скажам, у параўнанні з Гарбуновым, нядаўнім сакратаром па прапагандзе, пра якога ён кпліва сказаў:

— Историк! Перепер все у Язепа Найдюка...

На ўвазе мелася «Беларусь учора i сяння», якую я ў гады акупацыі бачыў, трохі чытаў.

I яшчэ што запомнілася,— як ён, Панамарэнка, раіў Пестраку напісаць пра перажытае ўспаміны.

— Пишу роман,— адказаў Піліп Сямёнавіч.

А той:

— Да что роман! Вы бы что-нибудь вроде «Былого и дум».

Дарэчы, у выдадзеным тады першым томе гісторыі Беларусі, у прадмове да яе «гісторык» Цімох Гарбуноў у пераліку найстарэйшых гарадоў нашай рэснублікі назваў ... Баранавічы.

Потым той самы «ЗІС» даставіў нас дахаты, на ўспакаенне стрывожаных жонак.

А дапамога найпершаму на тым вечары i закончылася.

* * *

У раі ў Адама з Евай, відаць, не магло быць такое заедзі — ноччу i днём,— як у нашым тут расквітнелым, вільготным i цёплым прылясным наднёманскім раі.

* * *

Чытаў перад вайной у нейкага польскага вальнадумца пра аднаго з ксяндзоў, які казаў сваім прыхаджанам:

— Wierz sobie choć w kozła, abyś tylko dziesięcinę płacił! [ 4 4 Вер сабе хоць у казла, абы ты толькі дзесяціну плаціў! ]

«Дзесяціна» тая — касцельны налог, які праіснаваў да палавіны XIX стагоддзя.

* * *

Старэнькая артыстка друкуе сваё спрадвечнае фота: сама адвярнуўшыся, валасы даўжэзныя, распушчаныя ледзь не да зямлі. Гэта ўжо не рэкорд красы, a нейкі іншы рэкорд.

Згадалася дамачка ў друскеніцкім санаторыі: багацце светлых валасоў у тоўстых косах, завітых высокай «каронай», на якой бачком i смешна сядзіць недарэчна пацешны капялюшык. А на твары пад тым капялюшыкам на кароне — выразная задаволенасць такою звышкрасой.