Янка Брыль - Дзе скарб ваш

Яны тады, для поўнай дакладнасці кажучы, ехалі ў Бярозаўку па аконнае шкло, бо завод ацалеў.

Пішу i думаю, што ўжо i яго, Мікалая, няма ажно дваццаць чатыры гады...

I пра тое таксама, як гэта хораша — век пражыць з братам, ні разу не пасварыўшыся, нічым не прымуціўшы светлую памяць...

А яшчэ ж i калодзеж, у які так добра i крыкнуць, i заспяваць, у які так неадчэпна, па-дурному хочацца часамі плюнуць...

У дварэ нашай Віліты, якая замужам так даўно, што першыя дзеці яе старэйшыя за мяне, каля плота, дзе круты ўзгорак ад высокага пераду хаты спусціўся да самай вуліцы, быў найглыбейшы ў вёсцы калодзеж. У шырокім, ria баках заплеснелым драўляным зрубе, з круцёлкай, на якой наматаны даўжэзны ланцуг. Зірнеш у тое страншае прадонне — вада ледзьледзь свіціцца, як быццам у самым-саменькім асяродку Зямлі. Пра тое, што яна — вялізна-вялізарны глобус, я ўжо чуў ад старэйшых братоў.

Чуў я таксама, што ў Міры, да якога ад нас дзевяць кіламетраў, куды кожнага панядзелка людзі, i нашы, загорскія, i па гасцінцы, што так недалёка на загуменні, едуць на кірмаш, ёсць калодзеж, пры самым уездзе з нашага боку, a ў тым калодзежы больш за пяцьдзесят ці нават за шэсцьдзесят «трубаў», цымантовых кругоў. От каб туды гукнуў, ці заспяваў, ці плюнуў!..

Што ж, можа, бываюць калодзежы i глыбейшыя. Гэта — калі па-сталаму, у тых размовах старэйшых ды старых, у хаце сваёй, ці ў чужых, ці на вуліцы, калі цёпла. А мне, калі я заходзіў на сястрын двор, павясковаму — да Грыбавых, ці так сабе, каб пагуляць у ix з тымі пляменнікамі, што равеснікі ці меншыя за мяне, ці калі з дому па нешта пашлюць, не адразу хацелася падымацца па вялікіх., плоскіх камянях, такіх прыступках да хаты на ўзгорку. Абавязкова спыняўся каля старога калодзежнага зруба і, з яшчэ аднаго каменя, што падстаўляўся для выцягнутага вядра, успінаўся так, што тварам перахільваўся за першае палена зруба. Зноў ca сціхотнай цікаўнасцю заглядваў у сцюдзёную цемрадзь, вычэкваў, каб вочы прывыклі да яе настолькі, што вада ў бяздонні засвіціцца мне, i думаў так ці адчуваў, ці тое i другое разам,— такое глыбіні, мусіць, нідзе больш не бывае i не можа быць!..

У наш калодзеж на двары, неглыбокі, на дзевяць «трубаў», лічачы з тою, што стаіць наверсе, я аднойчы, калі мне ўжо мала было ці крычаць у яго, ці нешта туды спяваць, ці змагацца з жаданнем усё-такі плюнуць, каб пачуць адтуль плюх, як водгук на сваю нудоту, ці, на мове дарослых, дурноту, я апусціў у вядры да вады, памаленьку, як паню якую, невялікую жабу з чырвоным рабацікнем на жывоціку. I такія былі ў нашым садзе, у мала таптанай траве. Адпусціў — не так сабе,— была вялікая спёка, поўдзень якраз, i мне захацелася, каб вада ў калодзежы стала яшчэ халаднейшай. Адкуль прыйшла да мяне тая прамудрасць, пачутае гэта ці вычытанае, пра ваду ці пра малако, не памятаю ўжо, толькі бедную жабку запомніў. Як яна неўзабаве засвяціла ў не надта глыбокай для маіх вачэй, супакоенай пасля апускання ды падымання вядра вадзе сваім бела-стракатым сподам, як мне прыйшлося вылоўліваць яе вядром, даставаць амаль нежывую і, па бліжэйшай, пастушынай мудрасці, даступнай ужо i мне, свінапасу, саграваць на далоні ca свайго краніка...

Так жорстка мы, падшыванцы, даволі часта практыкаваліся ў сваёй народнай медыцыне — прыб'еш, а потым ажыўляеш.

Адзін наш стары загорац з нейкай лузготнахлёсткай мянушкай Пстэк меў у Турцы брата Міхалку, які, не толькі што з дому выйшаўшы, але i далей ідучы па вуліцы, усё азіраўся на пяты. То ўлева, то ўправа, то зноў улева, як баючыся, ці не ўступіў у нешта брыдкае.

Пражылося богведама колькі, а той местачковы Міхалка, таксама, як i яго вясковы брат, стары, але бязвусы i безбароды, з нейкім востранасатым ды вяртлявым тварам, успамінаецца мне часамі, калі выйдзеш з дому, там не глянуўшы на калашыны ззаду,— як яны ад учарашняй вячэрняй макрэчы? Каля пад'езда, каб не вяртацца ў яго, азірнуўшыся, ці хто не бачыць, праверыш i ўсміхнешся сам сабе: «Во, Міхалка!..»

А пануры Пстэк, прымак у Загоры, ці ён ідзе, ці едзе куды, абавязкова пра штосьці бубніць сам з сабою.

Неяк зімою, кал i мы з Толікам ішлі ca школы (Ліда была ўжо ў сваёй турэцкай цёткі «на кватэры»), Пстэк на роўным абагнаў нас i — скупеча! — не клікнуў пад'ехаць. Але неўзабаве, пад круты ўзгорак, яго дэрашаваты конь пайшоў ступою, мы дагналі чорныя санкі-вазок i асцярожненька пасталі ззаду на палазах. Ведаючы пра яго заўсёднае бубненне, пачалі прыслухоўвацца. Ен якраз лаяўся з сынам, які, вярнуўшыся з панскага войска капрал ем i ажаніўшыся з хутарскою шляхцянкай, так апанеў, што анічога не хоча рабіць. Лаяў Пстэк i свайш Геніка, i нявестку, якая таксама ж пані, а заадно i сваю старую, што патурае маладым. Бубніў ён, не толькі брыдзячы хатнix, але i сплёўваючы на бараду. Гэта мы толькі ўяўлялі,— так меркавалася мне на сабе.