Адам Глобус - Толькі не гавары маёй маме

Валасы на мурынскай похве аказалiся пругкiя, не раўнуючы капронавыя. Прастытутка апранула мой напяты чэлес у тонкую гумку. Нават мiнет рабiўся праз кандом. «Беражонага Бог беражэ!» — сказаў француз Беранжэ. Я забаўляўся з негрыцянкай, а яна ўсмiхалася, уздыхала i зазiрала мне ў вочы. І ўсё ж, за жывасцю выразна прамацвалася ненатуральнасць i лялькавасць. Не я, а француз Ламетры прыдумаў разглядаць чалавека як механiзм, як машыну, як рэч. А мне давялося адчуць матэрыяльнасць гэткае думкi.

Мурынка стаяла на каленях i локцях, калi з мяне выцякала жаданне знаходзiцца ў жанчыне, яно выцекла ў гумовы мяшэчак i было загорнута ў папяровую сурвэтку, скачана ў шарык i кiнута ў вядро. Маё жаданне апiсала вельмi прыгожую дугу ў цёмным паветры i трапiла ў лузу са смеццем.

Каму трэба здзейсненыя жаданнi? Нiкому. Вось хацелася нечага да вар’яцтва, да самазабыцця, да самагубства, да самазнiшчэння, i раптам дасягнулася, зрабiлася, здзейснiлася запаветнае жаданне — спустошанасць, разгубленасць, расчараванне. Было i няма. І як сорамна за мiзэрнасць жаданняў?! Таксама прыкра бывае глядзець тэлевiзар, ляжаць i зырыць на iдыётаў з напамаджанымi тварамi i ўстаўнымi думкамi. На iнвалiдаў глядзець сорам­на. Ім трэба спачуванне i спагада. Згодны. Але назiраць за калекамi не хачу. Лепей заглыбiц­ца ў сон. «О, каб глядзець сны па замове!» — усклiкне iдыёт. Ён жа не ведае, што гэта будзе не сон, а пратэз сну, муляж. Ды фiг з iмi. Бог дапаможа ўбогiм. А я буду спаць. Гэтак, заплюшчыўшы вочы, патану ў плынях невядомасцi, у хвалях бязмежнасцi, у дыханнi вечнасцi. Патану i адчую няроўнасць часавае плынi. Вось адчуванне, што час марудна паўзе, як слiмак, а вось ён зусiм спынiўся, як слiмак на попеле, а вось iмклiва паляцеў кажаном улукаткi.

Мы — праявы часу, маруднага цi iмклiвага, рэ­дзенькага, як крынiчная вада, i густога, як наварысты булён са свiнiны. І якiмi ж цацачнымi здаюцца гадзiннiкi. Яны не маюць амаль нiякага дачынення да сапраўднага, жывога, планетарнага, касмiчнага часу, таксама як лялька не мае непарыўнай сувязi з правобразам. Час сцiскаецца, загусае, развейваецца, скручваецца ў змяiныя колцы i працiнае прастору вострым прутком. Ён жывы. Ягоная магутнасць асаблiва моцна праяўляецца ў снах, дзе час уладарыць бязмежна. У такiя сны я правальваюся вока­мгненна, лячу ў мiгатлiвай цiшынi, пакуль не прагучыць выбух: i шолахi, шоргаты, шэпты, крыкi, галасы, мелодыi запоўняць прастору. Гукавая хваля можа i выкiнуць са сну ў рэальнасць, асаблiва калi ператомлены, перасычаны ўражаннямi, перапоўнены здзiўленнямi. Як у амстэрдамскiм гатэлi «Краснапольскi», напрыклад. Толькi не трэба нервавацца. Бяссонне не горшая з хваробаў, i яго можна ператварыць у нiрвану, асаблiва калi ляжыш у шыкоўным ложку i назiраеш за гульнёю амстэрдамскiх святлаценяў на высознай столi.

Чалавек — назiральнiк гульнi ценяў i святла. А што яшчэ трэба? Гульня святлаценю забаўляе. Назiраю. Баўлю час. Жыву. Сапраўднасць надакучвае. Выратоўвае захапленне друкаванымi тэкстамi.

Лiсты Ван Гога. «Мне здаецца, калi я знайду яшчэ аднаго мастака, якi захоча распрацоўваць тэму поўдня (а ў нашым варыянце Амстэрдама) i так, як i я, захопiцца працаю i пагодзiцца на жыццё манаха, раз у два тыднi наведае бардэль, а ў астатнiя днi будзе неадрыўна працаваць i не губляць часу ўпустую, тады ўсё складзецца выдатна...»

А ў мяне ўсё i так выдатна, i магу табе паабяцаць: я не адрэжу вуха, як Ван Гог пасля сваркi з працавiтым сябрам Гагенам, якi так шчыра запрашаўся на поўдзень Францыi ў Арль.

А я запрашаю ў iншае месца, на поўнач Нiдэр­ландаў, у цёмную Венецыю, у найвялiкшы музей Ван Гога. Пэўна ж, павiнна i ў невялiчкай Га­ландыi быць нешта найвялiкшае, хоць бы схо­вiш­ча з найкаштоўнейшымi палотнамi першага экс­прэсiянiста, найбуйнейшага постiмпрэсiянiста, якi ўзяў рэвальвер i застрэлiўся ў жытнiм полi. Ван Гог прастрэлiў уласную скронь. У музеi спа­да­рынi Цюсо постаць Ван Гога самая агiдная. Не можа вялiкi мастак усiх часоў i народаў быць нiжэйшы за iдыёта-турыста. Я разумею: вернасць iдэалам рэалiстычнай школы i ўсё астатняе з дакументамi i фотаздымкамi, з выкапаным чэрапам без нiжняй скiвiцы, з данымi ў мiлiметрах i дэцыметрах з мiкронамi. Але хiба не можна паставiць Ван Гога на подыум? Хто-хто, а дзядзька Вiнцэнт таго заслужыў. І справа не ў кулi, выпушчанай у галаву, i не ў стрэле, якi спудзiў зграю груганоў. Ісцiна ў iншым. І ты не думай, што палотны вар’ята добрыя, бо каштуюць даражэй за золата, i не спадзявайся, што людзi павар’яцелi, калi выкладаюць за вангогаўскiя карцiны шалёныя грошы. Усё не так. Таямнiца ў фокусе, у аптычным эфекце, у пераламленнi промняў святла, у гульнi святлаценяў. Ты iдзеш уздоўж сцен, завешаных палотнамi маладога дзядзькi Вiнцэнта. Ткач тчэ палатно. Сяляне ядуць бульбу. Жанчына iдзе па восеньскай алеi. А ты iдзеш па музейнай гладзенькай падлозе. Ідзеш i думаеш. А чаму Ван Гог вялiкi? Чаму яму пабудавалi музей? Ты падыходзiш да палатна з сланечнiкамi, да знакамiтай карцiны, да шэдэўра, да сутнасцi. Табе робiцца добра. Як? Чаму? У якое iмгненне? Не ўловiш.