Адам Глобус - Толькі не гавары маёй маме

Кроў падала з носа на сумёт, а ты хапаў чырвоны снег i прыкладаў да разбiтага твару — хацеў зрабiць, як было, сабраць, зляпiць, аднавiць... Цябе апанаваў страх. Школьнiк паслухмяна стаяў, схiлiўшыся над акрываўленым сумётам. Ты па­вярнуў ягоны твар да сябе i сказаў, гледзячы ў спужаныя шырокiя вочы: «Прабач, паблыталi».

Ты з братам пайшоў, а хлопец застаўся. У на­стаўнiкаў ты дазнаўся, у якiм кабiнеце зна­хо­дзiцца клас, дзе вучыцца сапраўдны крыў­дзiцель. Настаўнiк фiзкультуры з непрытоенай садысцкай радасцю дазволiў табе вывесцi з залi дзябёлага хлопца, якi насiў траскучае, як пусты арэх, прозвiшча Шкробат. «Будзеце бiць?» — спытаў ён у школьным аснежаным садзе. А ты сказаў, што першы раз абы­дзецца без бiцця. Цябе ўсё яшчэ калацiла ад выгляду акрываўленага сумёту. Шкробат паабяцаў, што больш не чэпiць брата i больш за тое — бу­дзе яго баранiць. Ты прайшоў тады пад яблынямi, такiмi ж крохкiмi, голымi, чорнымi, як i цяпер, калi спяшаешся на работу. Ты бяжыш праз дзiцячыя i юнацкiя страхi, яны падпiльноўваюць за кожным рогам, на кожным скрыжаваннi... Ты так хацеў бы збавiцца ад iх, уцячы, забыцца... Але цi магчыма ўцячы? Навокал бясконцыя люстраныя лабiрынты дзiцячых страхаў, у якiх губляецца нават уласнае «я».

Мiнск. 19.II.992

Гiдка. Ну, калi хочаш, тады раскажу, як пачуццё гiдлiвасцi перапаўняла мяне...

На летняй практыцы пасля другога курса. Мы жылi ў вёсцы Латыголь. Елi ў школьнай ста­лоўцы, а ўвечары куплялi малако. Выдатная вячэра — малако з лустаю хлеба. Дзяўчаты з нашае групы таксама прыносiлi сабе слоiкi з малаком. Выйшаўшы на ганак, я ўбачыў, як з прыступак у траву скокнула жабка. І з’явiлася думка: укiнуць жабку ў слоiк з малаком. Так i зрабiў, укiнуў жабку ў поўны трохлiтровы слоiк i ўжо закрываў яго капронавай накрыўкай, як убачыў на паверхнi лупавокi тварык. Я вылавiў жабку, прывязаў ёй нiткай да нагi каменьчык, каб гадаўка не ўсплывала, i апусцiў у малако. І ў думках не было, што яна захлынецца, выпрастае свае тонкiя лапкi. Заставалася чакаць. Першай вярнулася з вулiцы Галя. Налiла малака поўную шклянку i спакойна выпiла. Другая — Жанна — паспела выпiць толькi паўшклянкi, бо, калi Галя налiвала сабе чарговую порцыю, у малацэ паказалася здохлая жабка. Жанна папярхнулася, малако палiлося праз нос. Асабiста ў мяне жабка ў малацэ, нават нежывая, не выклiкае агiды. Мусiць, таму я адзiн мог пiць з таго слоiка.

На той самай практыцы было яшчэ адно здарэнне, якое выклiкала амаль ва ўсiх пачуццё гiдкасцi. А галоўным персанажам выступiў маленькi кудлаценькi сабака. Я так i не ведаю, цi меў ён якога гаспадара. Мусiць, меў, бо ў вёсках меней валачашчых сабак, чым у мястэчках i гарадах. Гэта на гарадскiх i местачковых сметнiках сабачая гайня — зусiм не дзiва.

Але што я ўсё пра сабачае, калi паабяцаў пра млосцi...

Сабака колеру вiльготнага пяску пачаў штовечар прыходзiць пад школьны ганак i выпрош­ваць чаго паесцi. Дзяўчаты кiдалi яму скарынкi. Ён чвякаў, ускiдваў галаву, каўтаў хлеб, а потым пачынаў зноў вiляць закручаным у абаранак хвас­том. Вострая лiсiная пыска зiркала чорна-фiялетавымi вочкамi лiслiва i хiтра. Сабачка меў i сапраўды нейкую кемлiвасць, бо праз колькi дзён ён ужо сам ведаў расклад нашага практыканцкага жыцця i як з-пад зямлi вырастаў перад намi, калi мы выходзiлi са сталоўкi. Хутка прайшла першая радасць, як i цiкаўнасць да закiдання ў ружовую iкластую пашчу кавалкаў хлеба. Кармiць сабаку зрабiлася абавязкам. Кiнулi каля ганка што-небудзь i пайшлi. Спраў хапала. Усiм трэба было тэрмiнова скончыць партрэт цёмнай, як зямля, бабулi. Партрэты малявалiся ў старой на пана­дворку, метраў трыста ад школы. Мы цiхамiрна пэцкалi палотны, калi пачулi голас Алеся Агафончыка. Ён бег ад школы i нешта крычаў, слоў не разабраць, але па ўзмахах рук мы зразумелi, што трэба дапамагаць. Хто кiнуў пэндзаль на палiтру, а хто i з пэндзлем у руцэ, пабеглi насустрач. Задыханы Алесь пачаў, збiваючыся, тлумачыць: нейкi гад укiнуў сабачку ў прыбiральню, сабака яшчэ плавае, але вось-вось захлынецца i загiне. Дзяўчаты адмовiлiся ратаваць улюбёнца, хлопцы таксама не выказалi вялiкага жадання дапамагаць Алесю.

У бок школы пайшлi мы ўтрох: Алесь Агафончык, Алесь Ласевiч i я.

— Я б яго выцягнуў, але ён баiцца — уцякае. Я руку ў дзiрку апушчу, а ён у другi канец ямы плыве, — расказваў па дарозе Агафончык, i ягоныя вочы плавалi за тоўстымi павелiчальнымi шкельцамi акуляраў.

У Агафончыка была пiянерская звычка гля­дзець субяседнiку ў вочы, таму ён iшоў на паўкроку паперадзе, не раўнуючы, як той сабака...