Іван Пташнікаў - Тартак

— Ма-ама!.. — закрычала на ўвесь двор Таня. Падняўшы аброць, яна хацела была бегчы да варот, але Панка на двары не было: ён паганяў каня на вуліцы, аж ля самай фермы — паехаў на загуменне.

У канцы вёскі была аціхла страляніна, тады пачалі страляць за ракой і ля могілак — з Сушкава.

«Адны мы дома... — падумала яна, і ёй яшчэ горш стала страшна. — Немцы ўжо ў Сушкаве...»

Убачыўшы ля варот на вуліцы Юзюка, яна злякнулася, як немаведама чаго. Юзюка яна адразу не пазнала: бачыла даўна, вясной, калі сеялі на загуменні бульбу. Ён як усё роўна недзе быў дзеўся з вёскі: ні знай ні ведай куды.

Юзюк ішоў па двары спавагі, як стары. Яго босыя ногі былі мокрыя ад расы, і на іх паналіпала пяску. Ішоў, ні разу не азірнуўшыся за раку на Выганчык, дзе стралялі. Яго нястрыжаныя валасы рассыпаліся на галаве на рад і закрывалі вушы. Рукі ён усунуў у кішэні, бы хаваў ад людзей. Глядзеў на Таню што чужы, насупіўшыся і спадылба, як не пазнаваў. Вочы ў яго былі вялікія і бегалі: з Тані — на гарод, дзе стаялі калёсы, з гароду — на яе, Таню.

— Што, не запрагліся? Я так і знаў. Адны на ўсю вёску... Дзе кабыла? — ён узяў аброць у Тані з рук, а яна стаяла і нічога не магла сказаць. Адкручвала толькі павадок, які быў закруціўся ў яе за руку.

— У хлеве... — пасля як апомнілася яна.

— А матка дзе?

— У хаце...

Ён нічога не сказаў, крутнуўся толькі на нагах, і ёй падумалася, што ў яго шырокія плечы і ходзіць ён па двары як усё роўна мужчына... Ён запражэ кабылу, і яны паедуць з усімі ў Карчаваткі.

Стала ціха, і ёй здалося яшчэ, што пашырэў двор; яна ўбачыла, як блішчыць на падарожніку і ў гародчыку на высокім бацвінні раса. У гародчык праз дзіркі ў паркане палезлі куры.

«У агуркі... Завязь дзяўбаць... — падумала яна. — Цяпер буду ведаць, якія памаўзлівыя...»

— Акы-ыш!.. — закрычала была яна, але куры яе не пачулі: ішлі баразной між град, клюючы бацвінне. Яно было высокае і краталася ў іх над галовамі.

Яна ўбачыла яшчэ, што на небе ні воблака — яно, як і ўчора, чыстае з самай раніцы. Сонца яшчэ над лесам, чырвонае і не грэе. Недзе за вёскай, у Камене, мусіць, нешта гарыць — угару слупам падняўся чорны дым. На вуліцы ля Панка бегалі і пішчалі курчаты, маленькія, жоўценькія. Адны, без квактухі. Ля маста, мусіць, у Махоркі ў гародзе, рыкала цяля.

Тады зноў пачалі страляць: і ў канцы вёскі і за ракой на могілках — ля Сушкава.

На ганак выйшла маці, несучы перад сабой дзве падушкі, звязаныя рудой пасцілкай; паклала іх на зямлю, села на парог і стала глядзець на яе, Таню, падпёршы рукой галаву. Глядзела і плакала.

Юзюк вывеў на двор кабылу — кабыла ішла за ім, дрыжучы і хмылячыся; з-пад грывы ў яе блішчалі вочы; у зубах краталіся і бразгалі цуглі.

— Здарова, матка!.. — загаманіў Юзюк адразу на ўвесь двор.

— А дзеткі... Адкуль жа ты, сынок? — маці падымалася з парога. — А што ж гэта робіцца? Гэта ж кінуць-рынуць усё... Гэта ж бегчы нітведама куды...

— Нічога, матка. Мы ціхачом... Карчаваткі блізка... — Юзюк паказваў зубы, смяяўся.

— А вашы, сын? Паехалі, мусіць, калі прыбег... Толькі мы адны і хворыя і апушчоныя... — маці стаяла на нагах.

— Нашых ужо чорт не возьме. Калёсы грымелі на загуменні, аж немцы папужаліся і — назад, за раку... Як мышы — тыц, тыц у кусты... Сам відзіў.

— Не трэба так, сын... У вашай жа маці малыя...

— І малыя і старыя далі драйлозы... Дагонім. Не плач, матка... — Ён вёў кабылу на павадку далёка ад сябе, баючыся, каб яна не наступіла на босыя ногі, тая грызла цуглі, секучы падковамі зямлю ля ганка. І зноў Таня падумала, што Юзюк як мужчына. Падумала яшчэ, што ён усё лета босы, а вялікі ўжо; што і на вечарынкі прыходзіў босы — абуць, відаць, не было чаго добрага, а лапці не хацеў насіць.

Кабыла рвалася з аглабень, і Таня ўчапілася ў дзве рукі за аброць ля цугляў. Юзюк, задраўшы нагу і ўпёршыся ступнёй у белыя клешчы ад хамута, што меў сілы цягнуў за супонь. Шырокая чорная супонь з сырамцу — ад яе яшчэ пахла — уядалася яму ў пальцы: яны аж пасінелі. З-пад босай ступні ў яго церусіўся на траву пясок.

— Таня...

— Га?

— Дзе матка?

— У хаце. Па хатуль пайшла. Пакуль вынесе, нямогучы...

— Таня...

Яна маўчала, учапіўшыся рукамі за аброць: кабыла аж са скуры лезла.

— Таня... На Палік пайдзём... Супонь чортава... Сырызна... Не сцягнеш... Таня...

Яна маўчала. Не думала, што ён скажа такое.

— Дугу яшчэ знайшлі!.. — ён ужо аж кіпеў. У яго пачырванелі і рукі і твар: наліліся крывёю. — Таня! Я сумысля... Па цябе... На Палік усе ідуць. Немцы прыйдуць — нойдуць і Карчаваткі... Таня! — Ён быў памаўчаў. — Мы з табой будзем, удваіх... Не бойся... Маці пакінем з нашымі... Старых не зачэпяць...