Іван Пташнікаў - Тартак

Ніколі б не пайшоў Піліпёнак у вёску, калі б не захварэў. Бальніцы блізка не было, у раён ехаць ён не даўся, не ўгаварылі, хоць прыслалі па яго з лесу з дзялянкі нават легкавушку, на якой касір прывозіў зарплату. Але ж хто яго, старога і хворага Піліпёнка, стане даглядаць у той кладоўцы? І яго адвезлі на той жа легкавушцы ў хату да Юлькі, якая жыла ў Лесніках ля самага лесу і хадзіла мыць падлогу і паліць зімою грубкі ў канторы. Цэлы месяц праляжаў Піліпёнак у Юлькі ў запечку, пакуль зноў не вярнуўся да коней. А вярнуўшыся, пацягнуўся ў сушылку і ў магазін да Федзі. Перастаў гаварыць сам з сабой, прыходзіў адзін раз у вёску да Юлькі і сядзеў у яе на двары пад варывенькай, гледзячы за раку на выган, дзе пасвіліся коні. Юлька яго ніколі не праганяла, чулі нават, як яна казала яму, што ён можа жыць у яе ў першым пакоі (там жа ніхто не начуе), але ён не ішоў. Толькі часам — з суботы на нядзелю, калі за яго на начлег ездзіў напарнік, Піліпёнак мыўся тады самы апошні ў лазні — сушылцы для чурак, — якую сам паліў і ў якой грэў каменнем у бочках з-пад селядцоў ваду. Першым мыўся начальнік участка, які любіў хвастацца, не баяўся чаду і якому трэба было ехаць дадому аж за пяць вёрст; потым — мужчыны-рабочыя, што заставаліся на ўчастку, пасля Юлька з бухгалтаркай з канторы, і, калі была цёплая вада, мыўся і Піліпёнак. Пасля лазні апранаў новую фуфайку, якую яму выдаў Федзя вясной з магазіна, і ішоў у вёску. Ішоў начаваць перад нядзеляй у хату да Юлькі, на той ложак, які стаяў ля самага парога ў запечку і на якім гэтулькі праляжаў ён «пасля прастуды».

...Яму хацелася спаць. Учора ўсю ноч калясіў па балоце на Плавах, выбіўся аж на луг пад пушчу, пабываў ля крыніцы, а нідзе не было і звання таго жарэбчыка, перазімка. Ён быў ад сівой маленькай кабылы-сібірачкі, такі ж малы і шалёны — скура на ім гарэла.

Толькі пад самую раніцу, калі на Плавах закурэўся туман і лагі сталі белыя, як ад снегу, жарэбчык заіржаў у Земфондзе на пасецы: залез у грэчку.

«Лезе пад ваўкоў... Зарэжуць — не адробіш да смерці».

Пад раніцу, калі Піліпёнак заняў і пагнаў жарэбчыка да коней, усхадзіўся вецер; сыры і востры, ён працінаў да касцей. Было холадна ў ногі, і зябла спіна. Тады, раніцай, пад ветрам зашумеў лес. Зноў — густа і нудна, і зноў па спіне пайшоў шорах, як і раней, пачалі бегаць мурашкі. Ён адчуў, што яго водзіць галава.

«Воўк іх рэж, гэтых коней...»

Так ён і сказаў сёння раніцай начальніку ўчастка, чулі ўсе возчыкі, — запрагаліся ехаць на тралёўку.

Начальнік маўчаў, заняты быў, ці што? І Піліпёнак, не падымаючы на яго вачэй, зноў сказаў: «Воўк іх рэж!» — і пайшоў на дарогу, што вяла ад канюшні да Леснікоў.

Ён пагойдваўся на ложку — пад ім шамацела старая салома — і думаў, што, калі ён ішоў сёння да Юлькі, здавалася, не было і ветру, а так шумеў лес... А можа, і тады, калі ён зганяў з грэчкі жарэбчыка, не было ветру?.. Мо стала холадна ад таго, што вымак, поўзаючы па кустах?

На дварэ быў дзень і свяціла сонца. На падлозе ля парога блішчэла жоўтая вышчарбленая квадратная паласа — ад акна, якое рогам закрывала старая Юльчына шырокая шафа. Яму, калі ён, расплюшчыўшы вочы, утаропіўся ў падлогу, здалося спачатку, што там валяецца далікатная новая жоўтая хустка з загнутым ражком. І яму тады захацелася падняць яе з-пад ног («Такое дабро топчуць»). Ён выпрастаўся, з-пад падбародка ў яго выкаўзнуліся рукі і, матлянуўшыся, апусціліся на калені. Недзе ў парозе на судніку, дзе была пасуда, бразнула і зазвінела нешта шкляное.

Падняўшы рукі, ён доўга цёр пальцамі вочы, аж пакуль яны не сталі балець. Яму здалося яшчэ, нібыта трапіў у цёмную, як ноч увосень на начлезе, хату, дзе па сценах ходзяць жоўтыя кругі. Жоўтыя і чырвоныя, як полымя ноччу ад агню з печы, ліжуць сцены. Ён адчуў, што і пальцы ў яго шорсткія-шорсткія, як старая яловая карына... Перад вачыма ў яго ўсё яшчэ вісела шэрае, што туман, павуцінне. Ён выпрастаў тады пальцы і правёў далонямі па твары. Падумаў, што не помніць, калі бачыў сябе ў люстэрку. Можа, перад самай вайной. Але ўспомніў, што і тады ў яго быў лоб увесь у складках і на шчоках пажаўцела скура. Пачалі расці дробныя сівыя валасы каля самых вачэй, хаваючы маршчыны. Цяпер яму здалося, што твар яго шорсткі, цвёрды і халодны, як камень, і яму стала на нейкую хвіліну шкада чагосьці далёкага-далёкага і зрабілася ўсяму горача. Успомнілася чамусьці самае высокае месца ў бары за Леснікамі, дзе людзі капалі жоўты пясок і ямы; белае каменне — валуны, і сырая-сырая зямля... Ён нават пачуў, як яна пахне... Гэта самае першае, што ён, мусіць, пачаў помніць малы, бо прападаў на выспе дзень і ноч... Яму здалося цяпер, што ён зусім дзіця, як і Колечка, яго ўнук. Тады адразу падумаў, што трэба было падстрыгчы бараду хоць бы ножніцамі, калі не пагаліць. Схадзіць бы да Федзі, у яго ёсць яшчэ даваенная машынка, і ён перад лазняй заўсёды стрыжэ леспрамгасаўцаў, за што яны скідваюцца па рублю і п'юць з ім самагонку. Леспрамгасаўцы-возчыкі любяць піць. Але ж дзе ты таго Федзю ўпросіш: ён ад цямна да цямна ў магазіне. Калі няма возчыкаў ці баб з Леснікоў ля прылаўка, ён, замкнуўшыся ў кладоўцы, грукае нечым там увесь дзень. Каб толькі падпільнаваць Федзю, калі будзе лазня. Але ж цяпер лета, начальнік участка даўно не мыўся, відаць, купаецца ў Віліі, калі ездзіць да возчыкаў. То хіба і яму, Піліпёнку, лезці ў раку на старасці? Не, у ваду ён не палезе, ён вунь як баіцца змачыць на начлезе на Плавах ногі. Толькі ж каб узяў ды напаліў для сябе аднаго лазню. Чурак там цяпер процьма. Але ж так на ўчастку ніхто яшчэ не рабіў.