Olga Tokarczuk - E. E.

– Zapewne słyszał pan o słynnych amerykańskich badaniach dotyczących zdolności mediumicznych. Mimo iż wielu badaczy startowało z bardzo sceptycznych pozycji, większość z nich dała się całkowicie przekonać. Kilka lat temu zmarł jeden z nich, Hodgson, słyszał pan to nazwisko? Otóż on właśnie należał do przekonanych sceptyków. I co się dalej stało? Zaczął brać udział w seansach z tamtej strony, jako duch informujący, bardzo rzeczowo i naukowo informujący. Niejaka pani Piper jest jego medium. Dysponuję materiałami na ten temat.

– Chętnie skorzystam – powiedział Artur wesoło, choć Frommer budził jego niechęć. Miał wrażenie, że tamten go zaczepia, i postanowił nie dać się wciągnąć.

– Czy pan jest psychologiem? – zapytał go jeszcze Frommer.

– Niestety nie. Zajmuję się fizjologią mózgu.

– Ach, te wasze specjalności, specjalizacje… Pytam dlatego, że pewien słynny psycholog, William James, był współzałożycielem Amerykańskiego Towarzystwa Badań Parapsychicznych…

– Słyszałem. On właśnie dlatego, że był psychologiem, a nie, powiedzmy, fizjologiem, stosował określoną metodologię badań.

Frommer wydawał się zaciekawiony, ale podeszła do nich pani Eltzner i zaprosiła wszystkich na kolację.

– Ach nie, droga pani. Musimy już iść – powiedział Frommer. – Bardzo się cieszę, że pana poznałem, panie Schatzmann. Mam nadzieję, że będziemy się jeszcze spotykać i mieć więcej okazji do dyskusji. Nic tak nie rozwija jak rzeczowe dyskusje.

Frommer pomógł wstać siostrze. Przy drzwiach porozmawiali jeszcze z panią Eltzner. Artur słyszał, że mówili o następnym seansie.

Schatzmann z matką i doktorem Löwe zostali na kolacji.

Gdy jechali w trójkę dorożką, doktor wspomniał Arturowi o profesorze Voglu.

– Jesteśmy obydwaj laikami, Arturze. On jest specjalistą od takich spraw. Moglibyśmy z nim porozmawiać. Ja jako lekarz Erny, ty jako ktoś, kto mógłby zbadać jej fenomen.

– To dobry pomysł, doktorze. Czuję, że mam w głowie zamęt.

– Ach, mój Boże… – westchnęła pani Schatzmann.

Artur nie miewał kłopotów z zaśnięciem, ale tego wieczoru długo kręcił się w pościeli. Był podniecony. Wciąż miał przed oczami zanurzony w gęstniejącym mroku salon Eltznerów i bladą twarz Erny z otwartymi oczyma, które patrzyły w pustkę. Potem pojawiła się jej mokra od potu sukienka przyklejona do drobnych piersi i chuda postać Frommera. I pani Eltzner, teatralnie poważna, i jego matka z twarzą pełną nadziei. Artur pomyślał, że powinien to wszystko sobie zapisać, dowiedzieć się od matki i doktora czegoś więcej o samej Ernie. Studium przypadku histerycznej kilkunastolatki, która rozmawia z duchami, tak można by to roboczo zatytułować.

Zapalił lampkę przy łóżku i sięgnął po papier i ołówek. U góry napisał: “Seans I”. Zamknął na chwilę oczy i przypomniawszy sobie chwila po chwili, co się zdarzyło kilka godzin temu, zaczął pisać.

Zima przyszła nagle, wraz z pierwszym śniegiem. Była jak sztywna, nakrochmalona bielizna, którą wkładało się w niedzielny poranek. Czuło się na skórze jej szorstki dotyk, do którego w końcu ciało musiało się przyzwyczaić. Już w poniedziałek bielizna stawała się oswojona jak druga skóra. Dnie były sterylne, bez zapachów i kolorów. Dopiero wczesny zmierzch potrafił je ocieplić swoją szarością i zatarciem ostrych krawędzi.

W grudniu Frommer zaczął chodzić do Eltznerów częściej niż zwykle. Tłumaczył Teresie, że małej Eltznerównie trzeba pomóc unieść to, co dostała w darze; trzeba przede wszystkim nakreślić jej wizję świata w ten sposób, żeby znalazło się tam miejsce dla niej samej jako osoby wyjątkowej. Inaczej jej młody umysł może się załamać pod takim ciężarem. Teresa patrzyła na niego ze swojego fotela i milczała. Nie chciał już siedzieć w domu i porządkować swoich tabel, a nawet jeżeli już zostawał, to i tak myślami był daleko. Teresa czekała, aż jej brat wróci do siebie. Dwa, trzy razy w tygodniu zostawała na całe wieczory sama i tkwiła w fotelu odwróconym do okna, z którego widać było Odrę, mosty i kościół. Nie zapalała nawet światła. Mrok powoli wpływał do jej pokoju jak opiumowy dym i Teresa tonęła w nim, aż w końcu przychodziła matka. Siadała w bliźniaczym fotelu i wpatrywała się w kaleką córkę ze spokojem i aprobatą. Tak ją przynajmniej widziała Teresa. Czasem próbowała z nią rozmawiać. Nie, nie skarżyła się. Po prostu opowiadała jej, co się z nimi dzieje, z nią i Walterem, mówiła o ich życiu. Ale matka, jeżeli nawet słuchała, to jej odpowiedzi mijały się z pytaniami, jakby zostały wzięte z innej rzeczywistości, z innego czasu. Nic nie znaczyły.

Walter Frommer cicho zamykał drzwi, kiedy wychodził z domu. Nie chciał budzić siostry.

Głęboko wdychał na ulicy świeże, chłodne powietrze. Skręcał w prawo i przez most Piaskowy wchodził na Ritterplatz, skąd Ursulinenstrasse dochodził do domu Eltznerów. Cała ta droga zajmowała mu niewiele ponad dziesięć minut, dlatego czasem, złakniony spaceru, szedł jeszcze nad Odrę, a potem wracał koło uniwersytetu.

Uważał, że jest osobiście odpowiedzialny za Ernę. Może ze względu na jej matkę. A może dlatego, że przypominała mu młodą Teresę. Erna ziszczała jego głębokie pragnienia, była potwierdzeniem jego życia. Frommer nie uświadamiał sobie tego jasno, ale zaczynał ją traktować jak córkę. Zajmował miejsce wiecznie nieobecnego pana Eltznera. Tak, musi dbać o Ernę. Powinna zostać jego uczennicą. Zaproponował pani Eltzner, że będzie się widywał z Erną trzy godziny tygodniowo. Pani Eltzner oczywiście się zgodziła.

Erna wcale nie wyglądała na zainteresowaną; po prostu była grzeczna, tak jak jej przykazała matka. Siedziała na kanapie z rękami złożonymi porządnie na kolanach, a gdy się trochę rozluźniała w czasie wykładu, zaczynała majtać nogami. Patrzyła na poruszające się usta Frommera wzrokiem, który on nazywał “kocim”, bo wyrażał tak niewiele Nawet nie był pewien, czy go słucha. Dlatego każdą trudniejszą kwestię kończył pytaniem:

– Rozumiesz?

Kiwała potakująco głową.

Wykłady przygotowywał sobie w domu. Nie mógł mówić bez planu, z pamięci. Popadałby wtedy w dygresje, w rozważania, przytaczałby ścierające się stanowiska różnych szkół, tradycji. Musiał wyjaśniać Ernie skomplikowane, prawie filozoficzne tematy w sposób najprostszy, zniżając się do jej wieku. Systematyzował całą wiedzę okultystyczną i spirytystyczną w tabele i wykresy, które potem podsuwał pod “koci” wzrok Erny.

Na jednym z tych rysunków były trzy koła, jedno w drugim. To najmniejsze, w środku, symbolizowało świat materialny; większe było światem wyobrażeń, przeżyć; największe zaś przedstawiało świat myśli. Przestrzeń poza kołami, reszta kartki – miała ukazywać ogrom świata duchowego, który zawiera wszystkie pozostałe, a jednocześnie poza nie wykracza. Frommer przyglądał się okręgom, dumny z pomysłu prostego graficznego ujęcia tak skomplikowanego problemu, ale szybko zrozumiał, że Erna szybciej je weźmie za bransolety niż reprezentację światów. Poza tym, jak wyjaśnić dziecku, czym się różnią uczucia od wyobrażeń, a wyobrażenia od myśli? Przyjął więc inny podział. Narysował schody. Najpierw stopnie podzielił na trzy strefy. Tę dolną zakreskował czarnym atramentem i to było ciało, drugą – atramentem zielonym, i to była dusza. Najwyższe stopnie zamalował na niebiesko – i to był duch. “Czy nie jest to jednak zbyt proste?” – zastanawiał się. Nieporadnie dorysował u stóp schodów postać małego człowieczka, którego jednak zaraz zamazał. Sugerowałoby to zewnętrzność człowieka wobec samego siebie. Zastąpił go abstrakcyjnym kółkiem. Napisał obok niego “monada”. Przy czarnych schodach napisał: “plan fizyczny”, przy zielonych – “plan eteryczny”, przy niebieskich – “plan astralny”, a nad schodami – “plan myślowy”. Potem zawahał się, zabrakło mu słów.