Julian Barnes: Pod słońce

Pacjentów, którzy przeszli DŚK czekała jednak niespodziewana nagroda pocieszenia; nie zostawał w nich już ani ślad strachu przed przyszłą śmiercią. Jakkolwiek interpretować wizję „krainy światłości” (jedni widzieli w niej dowód na istnienie Boga, inni tylko potwiedzenie ludzkiego chciejstwa), skutkiem praktycznym było wyeliminowanie lęku przed niebytem. Czynnikiem kluczowym była tu śpiączka, zwierciadło śmierci. Grupy kontrolne, czyli osoby, które doświadczyły jedynie cierpień fizycznych czy też ofiary porwań, które zostały skazane na śmierć, a następnie niespodziewanie uwolnione, opisywały znacznie bardziej zróżnicowane przeżycia. Naukowcy byli w kontakcie z szeregiem osób, które miały za sobą DŚK i przeprowadzili z nimi rozmowy na łożu śmierci. Wyniki były nieco mniej imponujące, ale i tak odsetek badanych, u których nie stwierdzono lęku, wyniósł ponad 90.

W połowie lat dziewięćdziesiątych zapoczątkowano na podstawie tego odkrycia niewielki program badawczy, którego celem było leczenie ostrych nerwic przez czasowe wprowadzanie pacjentów w stan śpiączki. Procedura ta była oczywiście ryzykowna, zarówno pod względem społecznym, jak i medycznym.

Kilka drobnych potknięć spowodowało nawet, że program został wstrzymany na prawie dziesięć lat. Kiedy jednak ostatnia usterka – możliwość omyłkowego uśmiercenia pacjenta – została usunięta, program otrzymał państwowe fundusze. Dra-styczność i wysokie koszty terapii (jak. również obawa przed demokratycznym jej nadużywaniem) przesądziły o tym, że informacje na temat kontrolowanego DŚK były zastrzeżone. Broszura 16b (którą otrzymywało się do zwrotu za pokwitowaniem) obiecywała jednak, że o ile pacjent okaże się zdatny do leczenia, sama procedura medyczna jest w 99.9 procentach bezpieczna, a długofalowy procent wyleczeń nieodmiennie przekracza 90 procent.

TO TAK, JAKBY USUNĄĆ NERW ZĘBOWY… Banalnie proste, pomyślał Gregory. Przeborować się przez miazgę i wypalić nerw. Koniec z bezsennymi nocami.

Następne dwa dni spędził w swoim pokoju. Czasami, gdy słuchał jazzu, klarnet odłączał się, unosił i krótko skowyczał nad bezwładnym cielskiem dźwięku. Gregory przypominał sobie – przelotnie, jakby z ukosa – o pytaniu, przed którym go postawiono. Jego odpowiedź nie wypływała jednak z procesów myślowych. Była na to zbyt łatwa, zbyt instynktowna. Była jak wyłączenie kontaktu, kopnięcie steru, naciśnięcie guzika.

Gdy znów wszedł do niebiesko-zielonej kabiny, ekran był w pogodnym nastroju, pozdrowił Gregory’ego jak na porannym spacerze pośród śpiewu ptaków, z zapamiętaniem dyskutujących o świetle.

– CZEŚĆ I CZOŁEM, SZYBKO CIĘ Z POWROTEM PRZYWIAŁO.

– Dzień dobry.

– NO I JAK, PRZECZYTALIŚMY 16b?

– Tak.

– I CHCIELIBYŚMY SOBIE OPERACYJNIE USUNĄĆ LĘK PRZED ŚMIERCIĄ?

– Nie.

O-O! Komputer nie potrafił z siebie nic więcej wydusić. Rzeczywiście powiedział O-O! Nastąpiła przerwa: może Gregory powinien czuć się winny, że tak bezceremonialnie zripostował. Potem:

– MOŻESZ NAM POWIEDZIEĆ, DLACZEGO?

– Nie.

O-O!

Gregory poczuł, że tym razem on jest panem sytuacji.

– Owszem, chcielibyśmy usunąć – pisał powoli, jakby chciał palcami okazać politowanie – ale nie strach przed śmiercią, lecz samą śmierć.

– NIEMOŻLIWE ZAWSZE TRWA TROCHĘ DŁUŻEJ. Komputer odzyskał kpiarski ton, chyba że ton również należał do czynników losowych. Gregory wstał i poszedł przynieść sobie kawy. Gdy wrócił, ekran zapełniały dziarskie słowa zachęty.

– ŚPISZ, CZY CO?

– TWÓJ RUCH, KOLEŚ.

– ZAPRASZAMY PRZED PODWYŻKĄ i

– SIEDZISZ TAK JUŻ PRZEZ DWIE I PÓŁ MINUTY. Gregory starł je wszystkie stuknąwszy w „Użytkownika” i przesunął migający kursor na pole pytań. Napisał „Religia”.

– KTÓRA RELIGIA?

– Ogólnie.

– GOTÓW.

Gregory nie był pewien, jak to ująć. PA może jednak zapewne korzystać z banku informacji KOZ.

– Jak przedstawia się obecnie stan wiary religijnej?

– SPIS LUDNOŚCI 2016: KOŚCIÓŁ ANGLOPAPIESKI 23%, HINDISLAM 8%…

„Przerwij”. Nie o to mu chodziło.

– Jak silna jest wiara tych, którzy wierzą?

– OD ZNIKOMEJ DO GORĄCEJ, PATRZ BROSZURA 34 c. Raczej nie miał zamiaru skorzystać. Skoro PA jest dzisiaj w takim towarzyskim nastroju, może by go tak zażyć z osobistej mańki?

– Wierzysz w Boga?

– FAŁSZYWE PYTANIE. Mógł się był domyślić.

– Czemu pytanie jest fałszywe?

– TEŻ FAŁSZYWE PYTANIE. ALE ROZMAWIAJMY O TOBIE. JESTEŚ WIERZĄCY?

Gregory uśmiechnął się. – Rozmyślam nad tym.

– JAKIE SĄ TWOJE GŁÓWNE KONTRARGUMENTY? – przyszła szybka reakcja.

– Moje główne kontrargumenty to: 1) Niskie prawdopodobieństwo. 2) Brak dowodów. 3) Problem zła. 4) Śmiertelność niemowląt. 5) Kler. 6) Wojny religijne. 7) Inkwizycja…

Gregory czuł, że traci impet. Muszą być jakieś ważkie powody, które przegapił. Może na przykład, że Chrystus był tylko jednym z setek podobnych proroków, a na świecie jest tyle autentycznych relikwii Krzyża Świętego, że starczyłoby na podkłady kolejowe od Londynu do Edynburga?

– ISTOTNE ROZRÓŻNIĆ WIARĘ RELIGIJNĄ OD PRAKTYK RELIGIJNYCH. CZŁOWIEK OMYLNY, NAWET KLER. NAWIASEM, LICZBA LUDZI ZAMORDOWANYCH PRZEZ INKWIZYCJĘ ZNACZNIE PRZESADZONA. ŚMIERTELNOŚĆ NIEMOWLĄT W WIELKIEJ BRYTANII ZREDUKOWANA DO 0.002. PROBLEM, JAK TO NAZYWASZ, ZŁA, ZNACZNIE ZREDUKOWANY PRZEZ EUFORYZANTY I STREFY ZEROWEJ PRZESTĘPCZOŚCI, A POZA TYM ZŁO UWARUNKOWANE WOLNĄ WOLĄ, KOLEŚ. RADZĘ SIĘ TRZYMAĆ PRAWDOPODOBIEŃSTWA I DOWODÓW.

– Ale czy to prawda? Jak myślisz?

– PO JEDNYM, JEŚLI MOŻNA, STARY.

– Czy to prawda?

– KOLEJNE RZĄDY PRZYJĘŁY ŚCISŁĄ POLITYKĘ NIEINGERENCJI.

– Czy to znaczy, że uważały to za dobre?

– POWIEDZMY, ŻE NIE UWAŻAŁY ZA ZŁE.

Ponieważ wypowiedzi komputera sprawiały wrażenie rozchełstania (kieliszek w ręce, pantofel dyndający na dużym palcu), Gregory znów podsunął mu swoje fałszywe pytanie.

– Ściśle między nami mówiąc, co o tym myślisz, ale szczerze?

– NA DWOJE BABKA WRÓŻYŁA, SZEFIE.

– Czy to pomaga ludziom żyć?

– OGÓLNIE, RACZEJ TAK.

Gregory nie o to zamierzał pytać; dał się zapędzić w kozi róg. Narzucały się dwie rzeczy: po pierwsze PA był zaprogramowany pod kątem polityki społecznej. Prawda została utożsamiona z tym, w co ludzie mogą z pożytkiem – a przynajmniej bez szkody – wierzyć. Po drugie komputer nie był tylko migotającą skarbnicą odpowiedzi. Rolą jego funkcji psychoterapeutycznej częściowo było naprowadzenie rozmówcy na właściwą drogę zadawania pytań. Zupełnie słusznie, pomyślał

Gregory: starannie zadane pytanie jest w końcu rodzajem odpowiedzi.

Jakie były zatem pytania? Czy śmierć jest absolutna? Czy religia jest prawdziwa? Tak, Nie; Nie, Tak – co wolisz? Chyba że, pomyślał Gregory, chyba że… odpowiedź na oba pytania brzmi: tak? Wyobraził sobie wcześniej życie wieczne nie wymagające istnienia Boga – a jeśli zachodzi przypadek odwrotny? Czy religia może być prawdziwa, a mimo to śmierć absolutna? To byłaby piękna zagrywka. Podzielił się swym pomysłem z PA, który szybko odpowiedział: NIE ZAJMUJĘ SIĘ GDYBANIEM.

Gregory’ego nie zdziwiła ta reakcja, lecz nie zniechęciła do gdybania. Zawsze zakładano, że albo śmierć jest ostateczna, albo stanowi preludium do złotogłowiu i aksamitnych poduszek żywota wiecznego. Musi być jednak miejsce na coś pośredniego. Może istnieje żywot wieczny, ale tylko na poziomie, powiedzmy, pogrążonej w śpiączce ofiary wypadku: zbyt dosłownie odbieramy błogie wizje doświadczane podczas DŚK, a nieżywi czują się mniej więcej tak, jak nieprzytomni. Albo żywot wieczny jest tak pomyślany, że zaczynamy tęsknić za nieosiągalną śmiercią, czyli odwrotnie, niż w codziennej kondycji ludzkiej, kiedy lękamy się śmierci i tęsknimy za nieosiągalnym żywotem wiecznym.