Milan Kundera: Życie jest gdzie indziej

Jaromil śpi, majaczy, budzi się i znów majaczy; ogień gorączki liże jego ciało.

Więc jednak płomienie? Jednak zamieni się w blask i żar?

Przed mamą stoi nieznajomy mężczyzna, który chce rozmawiać z Jaromilem. Mama odmawia. Mężczyzna przypomina jej nazwisko rudowłosej dziewczyny.

– Pani syn zadenuncjował jej brata. Są teraz oboje aresztowani. Muszę z nim porozmawiać.

Stoją naprzeciw siebie w mamy pokoju, ale dla mamy pokój ten jest teraz jedynie przedsionkiem komnaty syna; strzeże jej jak uzbrojony anioł bramy raju. Głos gościa jest przykry i budzi w niej gniew. Otwiera drzwi od pokoju syna.

– Więc niech pan z nim porozmawia.

Mężczyzna zobaczył rozognioną twarz chłopca majaczącego w gorączce, a mama powiedziała cichym, lecz zdecydowanym głosem:

– Nie wiem wprawdzie, o czym pan mówi, ale zapewniam pana, że mój syn wiedział, co robi. Wszystko, co robi, jest w interesie klasy robotniczej.

Gdy wypowiadała te słowa, które często słyszała od syna, ale które dotychczas były jej obce, czuła, jak napełnia ją poczucie ogromnej siły; była teraz złączona z synem bardziej niż kiedykolwiek przedtem; stanowiła z nim jedną duszę, jedną myśl; tworzyła z nim jeden wszechświat, utkany z jednej, jednorodnej materii.

Ksawery trzymał w ręce aktówkę, w której był zeszyt do czeskiego i podręcznik przyrody.

– Dokąd chcesz iść?

Ksawery uśmiechnął się i wskazał na okno. Okno było otwarte, świeciło w nim słońce i z daleka dobiegały przezeń odgłosy miasta pełnego przygód.

– Obiecałeś mi, że zabierzesz mnie ze sobą…

– To było dawno temu – powiedział Ksawery.

– Chcesz mnie zdradzić?

– Tak. Zdradzę cię.

Jaromil nie mógł złapać tchu. Czuł tylko, jak bardzo Ksawerego nienawidzi. Jeszcze niedawno myślał, że on i Ksawery są jedną i tą samą istotą pod dwiema postaciami, lecz teraz rozumie, że Ksawery jest kimś zupełnie innym i że to jego największy wróg!

A Ksawery pochylił się ku niemu i pogłaskał go po twarzy:

– Jesteś piękna, jesteś bardzo piękna…

– Czemu zwracasz się do mnie jak do kobiety! Zwariowałeś? – krzyknął Jaromil.

Ale Ksawery nie pozwolił sobie przerwać:

– Jesteś bardzo piękna, ale muszę cię zdradzić.

Odwrócił się potem i odchodził w stronę otwartego okna.

– Ja nie jestem kobietą! Ja przecież nie jestem kobietą! – krzyczał za nim Jaromil.

Gorączka na chwilę opadła i Jaromil rozglądał się dookoła; ściany są puste; obramowana fotografia w oficerskim mundurze zniknęła.

– Gdzie jest tatuś?

– Tatusia tu nie ma – mówi mama czułym głosem.

– Jak to? Kto go zdjął?

Ja, kochanie. Nie chcę, żebyś na niego patrzył. Nie chcę, by pomiędzy nas dwoje ktoś wkraczał. Teraz już nie ma potrzeby, byśmy się okłamywali. Musisz o tym wiedzieć. Tatuś nigdy nie chciał, żebyś się urodził. Nigdy nie chciał, żebyś żył. Zmuszał mnie do tego, żebyś się nie narodził. Jaromil był osłabiony gorączką i nie miał już sił wypytywać się ani sprzeczać.

– Mój piękny chłopcze – mówi do niego mama i głos jej drży.

Jaromil uświadamia sobie, że kobieta, która do niego mówi, zawsze go kochała, zawsze mógł na nią liczyć, nigdy się o nią nie musiał bać i nigdy nie musiał być o nią zazdrosny.

Ja nie jestem piękny, mamusiu. Ty jesteś piękna. Wyglądasz tak młodziutko.

Mama słyszy, co mówi syn, i chce jej się płakać ze szczęścia: – Wydaje ci się, że jestem piękna? Przecież ty jesteś do mnie podobny. Nigdy nie chciałeś o tym słyszeć, że jesteś do mnie podobny. Ale to prawda i jestem szczęśliwa, że tak jest.

I głaskała go po włosach, żółtych i delikatnych jak puch, i całowała go po nich.

– Masz włosy anioła, kochanie.

Jaromil czuje, że jest bardzo zmęczony. Nie miałby już sił iść za jakąś inną kobietą, wszystkie są tak daleko i droga do nich jest nieskończenie długa.

– Nigdy właściwie nie podobała mi się żadna kobieta – mówi – tylko ty, mamusiu. Ty jesteś ze wszystkich najpiękniejsza.

Mama płacze i całuje go.

– Pamiętasz zdrojowe miasteczko?

– Tak, mamusiu, ciebie kochałem najbardziej ze wszystkich.

Mama widzi świat przez wielką łzę szczęścia; wszystko wokół jest wilgotno rozmazane; rzeczy uwolniły się z więzów kształtów i tańczą, i cieszą się.

– Naprawdę, kochanie?

– Tak – mówi Jaromil, trzyma mamy rękę w swej gorącej dłoni i jest zmęczony, ogromnie zmęczony.

Już się piętrzy glina nad trumną Wolkera. Już pani Wolkerowa wraca z cmentarza. Już leży kamień nad trumną Rimbauda, ale jego mama, jak wiadomo, kazała sobie jeszcze otworzyć rodzinny charlevillski grobowiec. Widzicie ją, tę surową panią w czarnej sukni? Zagląda w ciemną wilgotną czeluść i upewnia się, że trumna jest na swoim miejscu i że jest zamknięta. Tak, wszystko jest w porządku. Arthur leży i nie ucieka. Arthur już nigdy nie ucieknie. Wszystko jest w porządku.

A więc jednak woda? Nie żadne płomienie?

Otworzył oczy i zobaczył pochyloną twarz z lekko cofniętym podbródkiem i delikatnymi żółtymi włosami. Ta twarz nad nim była tak blisko, że wydawało mu się, iż leży nad brzegiem studni i widzi w niej własną postać.

Nie, żadne płomienie. Utonie w wodzie.

Patrzył na swoją twarz na powierzchni wody. Potem zobaczył nagle w tej twarzy ogromny strach. I to była ostatnia rzecz, jaką widział.

* Zresztą, była akurat wiosna * i kwitły bzy, kiedy pewnego dnia odwieźli ją do szpitala; tam po kilku godzinach bólu wyśliznął się z niej młody poeta na zanieczyszczone prześcieradło świata. Jaromil w języku czeskim znaczy miłujący wiosnę – przyp. tłum.