Андрэй Федарэнка - Ланцуг

— А помніш, як ты здорава расказваў, што галоўнае — любоў да Айчыны і каханне? — спытаў Вінярскі.

— Галоўнае — гэта во, — і Васіль пацёр перад яго тварам пальцамі, нібы паміж імі была паперка.

Між іншым, Васіль пахваліўся, што не так даўно быў у Германіі.

— Як ты туды патрапіў?

Аказваецца, у Мілы была нейкая хвароба, ён, Васіль, нават не здагадваўся, як, здаецца, не здагадвалася і сама Міла. У цешчы знайшліся неабходныя грошы, Мілу павезлі за мяжу на аперацыю, і ён, Васіль, ездзіў. Усё прайшло цудоўна, цяпер жонка дома, чакае дзіця.

— А помніш Сымона? — ажывіўся раптам Васіль. — Таго старога, з кавярні? — Ён дастаў з унутранай кішэні плашча газету, разгарнуў і паказаў Вінярскаму Сымонаў партрэт на першай старонцы. — Уяўляеш, яго новы гістарычны раман будуць экранізаваць, вылучылі на Дзяржаўную прэмію. Усё падлізваўся да мяне — маўляў, гонар літаратуры… А вось хто сапраўдны гонар. Я, калі шчыра, ніколі ўсур’ёз яго не ўспрымаў, а ён сядзеў сабе ў куточку, падтакваў, піў за чужыя грошы, а сам пісаў такую рэч! Вось як яно бывае…

Калі ўжо развітваліся, Васіль, нечакана пачырванеўшы, спытаў, ці не ведае Вінярскі такой Жаны — таксама жыве ў Вяснянцы.

— Толькі не жыве, а жыла, — адказаў Вінярскі. — Ведаў, канечне, яе ўся Вяснянка ведала…

I ён у сваю чаргу дастаў з партфеля тоўсты канверт, падаў Васілю, і пакуль той разглядаў прыгожыя, вельмі якасныя фотаздымкі, на кожным з якіх была Жанна — то ў купальніку, пад пальмамі, то ў строгай, абшытай нявіннымі карункамі сукенцы на нейкім афіцыйным банкеце за сталом сярод мноства людзей з чаркамі ў руках, то ў нейкім персідскім дворыку, каля басейна, у шэзлонгу, сядзіць, чамусьці апранутая ва ўсё чорнае і, здаецца, адкінуўшы на плечы паранджу… Пакуль Васіль разглядаў усё гэта, Вінярскі расказаў, што Жана выйшла замуж за студэнта-араба з Іарданіі і паехала туды. Пісала, што ўсё цудоўна і яна шчаслівая…

Пайшоў спахмурнелы Васіль, і тая сустрэча такасама пачала забывацца…

Вінярскі зламаў цыгарэту, павярнуўся да асістэнта.

— Так, абход!

I асістэнт паслухмяна падскочыў, замітусіўся…

Асістэнт пабойваецца Вінярскага, паважае, але разам з тым лічыць яго трошкі «з заскокамі». Справа ў тым, што ў Вінярскага ёсць дзіўная звычка: на ранішніх абходах звычайна абыякавы, строгі, нават грубы з хворымі, ён адразу ж змяняецца, калі ўбачыць у якойсьці палаце маладога, бялявага чалавека. Тады ён робіцца ўвесь лагода, мяккасць; падсаджваецца да хворага на ложак, доўга гаворыць з ім, распытвае — і, самае дзіўнае, чамусьці стараецца гаварыць па-беларуску. I асістэнт, і сястра, і Сцяпанаў (калі бывае на абходзе Сцяпанаў), і нават іншыя хворыя ў палаце за спінаю ў Вінярскага пераглядваюцца, перасмейваюцца, але калі Вінярскі ўстае, усе робяць выгляд, што нічога не заўважаюць.

1994 г.

Ён прыехаў у вёску дзённым аўтобусам, вылез апошні, трымаючыся за дзверы, — грузны, успацелы, замучаны дарогаю і перажываннямі, — і стаў там, дзе злез, каля самага аўтобуса, аддыхваючыся, апіраючыся на кіёк, апусціўшы ў прыдарожны пыл каля ног новую сумку. Стаяў прыгорблены, лысы, у акулярах, у белых пакамечаных штанах, у белай шырокай тэнісцы, нідзе нават не крануты загарам, быццам першы раз за лета выбраўся на сонца, і было, відаць, у яго выглядзе і ў паставе нешта бездапаможнае, жаласлівае, бо адзін з пасажыраў, што ехалі разам з ім і якіх ён нікога не пазнаў, мужчына ў трыко і з вядром у руцэ, ужо адышоўшы, раптам вярнуўся і спытаў, ці не трэба памагчы. Ён адказаў — не, не трэба, і падумаў, што ён не намнога старэйшы за гэтага мужчыну.

Ён аддыхаў, узяў сумку і пакульгаў патроху, шоркаючы па запыленым вясковым асфальце падэшвамі новых сандаляў з пакрыўленымі заднікамі, — клыпаў па вуліцы, якая помніла яго зусім іншага, якую і ён помніў іншаю і якую ўздоўж і ўпоперак апісаў у сваіх аповесцях і апавяданнях. Вуліца была роўная, доўгая і ўся зялёная, хаты стаялі блізка адна ад адной. Калі ён прыязджаў у пазатое лета, яшчэ здаровы, сям-там стаялі кінутыя, напаўразваленыя хаты — цяпер не было відаць ні адной такой. Новыя платы, у агародах — парнікі, замест кінутых развалюх — цагляныя дамкі, з балконамі, верандамі, мансардамі, выштукаваныя як цацкі. Вёска, пра якую ім столькі было панапісана з жалем расстання, як пра не сёння-заўтра нябожчыцу, раптам засялілася — хоць і чужымі людзьмі, ажыла, памаладзела, папрыгажэла, а ён, аплакаўшы яе ў сваіх творах, і не заўважыў, як сам апынуўся на краю магілы. Яшчэ са школы яго смяшыла, здавалася нейкай недарэчнай, дурною загадка: «раніцаю — на чатырох, удзень — на двух, увечары — на трох»; колькі б разоў ён гэтую загадку ні чуў, столькі яго смяшыла, што адказ — чалавек. I вось жыццё помсціла яму за той смех, правёўшы па гэтай вуліцы перш малога, калі поўзаў-гуляўся пад плотам у пяску, потым маладога і шчаслівага, калі хадзіў і бегаў, не чуючы пад сабою ног, і вось урэшце «ўвечары» ён клыпаў па ёй на трох — з кійком.