Павал Севярынец - Нацыянальная ідэя. Фэнамэналёгія Беларусі

– У эпоху стварэньня Трох Статутаў ВКЛ перажывала Залаты век;

– Духовае абуджэньне Беларусі ХVI стагодзьдзя было нацыятворчым пэрыядам,

Мы лічым Статут ВКЛ сапраўдным законам беларускае гісторыі.

Напачатку Статуту было Слова.

"Глядзіце, што павінны рабіць, бо не тварыце суда чалавечага, але суд Божы, і Ён з вамі ў справе суду. Няхай будзе ў вас страх Гасподні заўсёды: зьдзяйсьняйце ўсё чыстасардэчна, бо няма ў Госпада Бога нашага няпраўды, ані ўвагі на асобы, ані пажаданьня дароў". (Другая кніга Летапісаў, 19:6-7); "Правам судзіце, сыны чалавечыя". (Псалмы, 57:2) – гэта цытаты з тытульнага аркуша Статуту.

Высокі суд гісторыі! Як вынікае з гэтага дэвізу, вялікія беларусы таго часу трымаліся Закону Божага.

Артыкул 1. Статут ВКЛ –сымбаль дзяржаўнае справядлівасьці й прадмет нацыянальнага гонару.

1.1 Статут ВКЛ утрымліваў падставовыя прынцыпы сучаснага права: роўнасьць кожнага перад законам, прэзумпцыю невінаватасьці, правы й абавязкі асобы.

1.2. Статут ВКЛ быў поўным зборам неабходных кодэксаў. Статут 1588 г., паводле якога Беларусь жыла 250 наступных гадоў, меў 14 разьдзелаў і 488 артыкулаў, прычым у 1-4 разьдзелах зьмяшчаліся нормы дзяржаўнага права й судовага ладу, 5-10 – шлюбна-сямейнага, зямельнага й цывільнага, у 11-14 – крымінальнага й крымінальна-працэсуальнага права.

1.3. Статут ВКЛ увеў уласную сыстэму кадыфікацыі на аснове тутэйшага звычаёвага права і быў сапраўды Беларускім Законам.

Заўвага. У адрозьненьні ад Заходняй Эўропы, дзе карысталіся рымскім правам, выкладзеным на лаціне, тэкст Статуту ВКЛ у Беларусі разумеў кожны, бо законы былі напісаныя па-беларуску.

Артыкул 2. Статут ВКЛ – закон нашае незалежнасьці.

2.1. Статут ВКЛ абвяшчаў безумоўны дзяржаўны сувэрэнітэт і сьцьвярджаў прыярытэт нацыянальных інтарэсаў.

2.2 Статут ВКЛ забараняў чужаземцам займаць дзяржаўныя пасады.

2.3 Статут ВКЛ дазволіў Беларусі захаваць самастойнасьць і ў саюзе з Польшчай, і самабытнасьць пад акупацыяй Расеі.

2.4. Статут ВКЛ – сьведчаньне велічы й магутнасьці Сярэднявечнай беларускай дзяржавы.

Артыкул 3. Статут ВКЛ - гэта закон дэмакратыі.

3.1. У адпаведнасьці з галоўным дэмакратычным прынцыпам Статут ВКЛ усталёўваў падзел уладаў на:

а) заканадаўчую – Сойм

б) выканаўчую – вялікага князя й яго адміністрацыю

в) судовую – трыбунал ВКЛ, земскія й падкаморскія суды, выбарныя й незалежныя ад уладаў.

3.2. Статут ВКЛ вызначаў вядучую ролю самакіраваньня ў вырашэньні мясцовых праблемаў.

3.3. Канстытуцыйная манархія Статуту ВКЛ мела хрысьціянска-дэмакратычны характар – ідэальны лад для Беларусі.

Артыкул 4. Статут ВКЛ - гэта закон талеранцыі.

4.1. Правы вернікаў усіх канфэсіяў ураўноўваліся адмысловым артыкулам.

4.2. Увесь Статут літаральна дыхаў хрысьціянскай узаемапавагай.

4.3. У часы інквізіцыі на Захадзе й страшных караў для іншаверцаў у Маскве Беларусь, дабраславёная тэрыторыя Статуту, стала прыстанкам для прапаведнікаў з усяе Эўропы.

Артыкул 5. Усе тры Статуты ВКЛ былі створаны духовымі й палітычнымі лідэрамі тагачаснае Беларусі.

5.1. Першы Статут 1529 г. рэдагаваў вялікі канцлер Альбрэхт Гаштольд – найбольш верагодна, пры ўдзеле Франьцішка Скарыны.

5.2. Другі, 1566 г, складалі канцлер Мікалай Радзівіл Чорны, лідэр беларускае Рэфармацыі, і маршалак дворны Астафі Валовіч.

5.3. Трэці, 1588 г. – Валовіч, які ўжо стаў канцлерам, і падканцлер Леў Сапега, будучы валадар ВКЛ.

Артыкул 6. Статут ВКЛ стаў найлепшым законам тагачаснай Эўропы.

6.1. Яшчэ некалькі стагодзьдзяў уся Усходняя Эўропа карысталася нормамі Статуту – або непасрэдна, або ў якасьці прыкладу для ўласнай юрыспрудэнцыі.

6.2. Статут, як узорны Асноўны Закон, быў перакладзены на польскую, лацінскую, нямецкую, францускую, расейскую, украінскую мовы.

6.3. Статут ВКЛ стаў правобразам першых дэмакратычных канстытуцыяў Эўропы.

Артыкул 7. Статут ВКЛ – фундамэнтальная гістарычная база нацыянальнага права.

7.1. Прынцыпы Статуту ВКЛ мусяць стаць асновай для артыкулаў і параграфаў нашага будучага заканадаўства – сутнасна беларускага, дэмакратычнага, эўрапейскага.

7.2. Глыбокі хрысьціянскі характар Статуту ВКЛ – падставовая традыцыя для закону Новае Беларусі.

7.3. Статут ВКЛ уступіў у сілу на самым піку беларускае гісторыі – і таму для нацыянальнай ідэі яго заканамернасьці маюць неабмежаваны тэрмін дзеяньня.

"Бо закон духу і жыцьця ў Хрысьце Ісусе вызваліў мяне ад закону грэху й сьмерці."