Павал Севярынец - Нацыянальная ідэя. Фэнамэналёгія Беларусі

Закон гісторыі: Расеі як імпэрыі наканавана пацярпець крах менавіта праз хрысьціянскую Беларусь. І, адпаведна, празь любоў, малітву й слова Беларусі – ад імпэрскасьці збавіцца.

Адпаведнік абнаўленьня, абуджэньня, адраджэньня, хрысьціянская Рэфармацыя XVI стагодзьдзя – адна з ключавых зьяваў у гісторыі Беларусі.

Рэфармацыя ўзьнялася зь нетраў сярэднявечнай Эўропы, каб вярнуць першапачатковую чысьціню асноўнаму закону жыцьця – хрысьціянству. Рэфармацыя зрабіла пратэстанцкай усю Паўночную Эўропу, дала пачатак дэмакратычным рэвалюцыям, фэномэну Злучаных Штатаў Амэрыкі і, апроч таго, прывяла да найвялікшага беларускага абуджэньня.

Сярод эпідэміяў і войнаў Сярэднявечча, на тле разлажэньня папства, гандлю індульгенцыямі, памнажэньня ерасяў і акультызму, з узяцьцем туркамі Другога Рыму, Канстаньцінопалю, і адкрыцьцём Калюмбам Новага Сьвету Рэфармацыя выбухнула масавым пакаяньнем, вяртаньнем да веры й духовым перараджэньнем цэлых народаў.

У сучасных энцыкляпэдыях чытаем: “Рэфармацыя – рух сялянства й маладой буржуазіі супраць фэадальнага ладу з мэтай сэкулярызацыі царкоўнага й манастырскага землеўладаньня...” Толькі ня гэта.

У Рэфармацыі было толькі чатыры мэты. Толькі чатыры “толькі”.

Sola gratia: толькі ласка Божая!

Мы маем жыцьцё й збавеньне ня дзякуючы якомусьці выпадку ці ўласным добрым справам, а выключна зь літасьці Боскай. Sola gratia! – Беларусь, краіна Ласкі Божай, схілялася перад Госпадам, вызнаючы Ягоную волю.

Sola fides: толькі вера!

Толькі асабістай вераю ў Хрыста можна дасягнуць Царства Нябёснага. Толькі вера ёсьць сілаю, якая ператварае народ у нацыю.

Sola scriptura: толькі Сьвятое Пісьмо!

Рэфармацыя ўзьняла на сьцяг абсалют Слова Божага. Біблія ставілася ў цэнтр грамадзкага й палітычнага жыцьця, і гэта давала моцны штуршок кнігадрукаваньню, законатворчасьці, асьвеце, адукацыі.

Нарэшце, Solо Cristo: Толькі Хрыстос!

Рэфармацыя вяртала чалавецтва да Ахвяры Ісуса, ставіла ў прыклад жывую духовасьць раньняга хрысьціянства й заклікала да асабістых стасункаў з Хрыстом – без пасярэднікаў, без абразоў, без сумневаў.

Гэтыя Sola – сапраўднае сола ў гімне беларускага Залатога веку й праўдзівая соль беларускай гісторыі.

Эра новага эўрапейскага сьвітанку, Рэфармацыя ўспыхнула ў Беларусі адной зь першых. Ужо ў 1413 г. (праз тры гады пасьля Грунвальдскае перамогі над крыжакамі) знакаміты чэх Еранім Праскі, паплечнік Яна Гуса, прапаведваў у Вільні й Віцебску, прычым у прысутнасьці самога Вітаўта. Потым Ераніму гэта прыгадаюць на Канстанцкім саборы: ён будзе спалены, і духовы пажар палыхне разам з вогнішчам.

6 жніўня 1517 г. доктар Францыск Скарына пачаў друкаваць Біблію на беларускай мове. Пераклад і камэнтары сталі выклікам тагачаснаму дагматычнаму фарысейству – і яўным пачаткам нацыянальнай Рэфармацыі.

31 кастрычніка таго ж рэвалюцыйнага 1517 г. Марцін Лютэр абвесьціў свае знакамітыя 95 тэзаў супраць індульгенцыяў. Рэфармацыя скаланула Германію, затым Швайцарыю, Ангельшчыну, Галяндыю, Францыю, Швэдзію… Уся Эўропа, абуджаная імкненьнем да Бога, у шматгалосьсі малілася Хрысту, каялася й шукала ісьціну. Кірмашы ператвараліся ў багаслоўскія дыспуты, а унівэрсітэты – у храмы.

Сапраўдным правадыром Рэфармацыі ў Беларусі стаў Мікалай Радзівіл Чорны. Вясной 1553 г., пасьля пасольства ў ахопленую рэфармацыйным рухам Нямеччыну, віленскі ваявода й найбольш уплывовы магнат ВКЛ, некаранаваны кароль Літвы на ўсю краіну абвесціў, што ён вызнае эвангельскую веру й пераходзіць у кальвінізм.

На працягу года Рэфармацыю прынялі Хадкевічы, Сапегі, Кішкі, Агінскія, Пацы, Глябовічы, Вішнявецкія. За некалькі наступных гадоў у Беларусі паўстала больш 300 эвангельскіх збораў. 6 чэрвеня 1563 г. кароль Жыгімонт Аўгуст падпісаў прывілей, які ўраўноўваў усіх хрысьціянаў – і каталікоў, і праваслаўных, і пратэстантаў – у праве займаць дзяржаўныя пасады.

Некалькі паказальных фактаў рэфармуюць усю нашу гістарычную сьвядомасць:

— у 1523-46 гг. лекцыі Лютэра ў Вітэнбэргу праслухалі 20 студэнтаў-арыстакратаў з ВКЛ; сталае лютэранскае навучаньне дзесяткі шляхцічаў атрымалі ў блізкім унівэрсытэце Каралеўца.

— За 1553-63 гг. у Беларусі паўстала больш 200 пратэстанцкіх парафіяў.

— У 1576 г. ва ўсёй Жмудзі (каталіцкі рэгіён!) засталося ўсяго 6 каталіцкіх сьвятароў, а ў Наваградзкім ваяводзтве (апірышча праваслаўя) з 600 сем’яў праваслаўнае шляхты толькі 16 не прынялі кальвінізму.