Янка Мавр: Дзяўчына-маці

— Невядома? — засмяяўся Шаціла. — Каму невядома, а каму вядома. Немцы пад Масквой ужо...

Маня асцярожна павярнулася, зірнула назад і з палёгкай уздыхнула:

— Выбачайце, мне трэба ісці.

І пабегла прэч.

Калі Ліза падышла да Рэні, тая адразу заплакала. То былі слёзы не толькі гора, але і радасці.

— Прыйшла!.. — загаварыла яна дрыжачым голасам. — Прыйшла!.. Дзякую табе... Возьмеш?

І яна з такой мальбой паглядзела на Лізу, што і ў той пакаціліся слёзы.

— Вазьму, вазьму, — паспяшыла яна адказаць.

— Бяры... хутчэй... А то ўбачаць і адбяруць.

Уся трасучыся, Рэня апошні раз прыціснула да грудзей сваё дзіця, а потым спешна пачала прасоўваць яго праз калючы дрот.

Ліза памагала рассоўваць калючкі. Крывавыя плямы — Рэніны ці Лізіны — зачырванелі на белай коўдрачцы.

— Хутчэй... хутчэй... — паўтарала маці, увесь час азіраючыся.

Калючка зачапілася, парвала коўдрачку. Дзіця заплакала.

— Нічога, нічога, — мармытала Рэня. — я яго накарміла, ён хутка супакоіцца. Ідзі, бяжы хутчэй, а то адбяруць...

Некалькі жанчын сабраліся на дварэ і моўчкі глядзелі на гэтую сцэну. Мусіць, не адна з іх зайздросціла і шкадавала, што не можа прасунуць праз плот і сваё дзіця. Але і яны са страхам пазіралі, ці не ідзе вартавы. Нейкі пажылы дзядзька ішоў па вуліцы, прыпыніўся, паківаў галавой і моўчкі пайшоў далей. Але знайшоўся і адзін малады, франтаваты «жартаўнік»:

— Што гэта? — усклікнуў ён. — Ці не дзіця выменьваюць на хлеб?

Рэня і Ліза са страхам азірнуліся.

— Нічога, нічога, — са смехам сказаў франт. — Не бойцеся, перашкаджаць не буду.

Калі дзіця было ўжо на руках Лізы, вочы Рэні заблішчэлі ні то радасцю, ні то злосным задавальненнем, яна ўсклікнула:

— А цяпер мне нічога не страшна!

Потым ціха і хутка загаварыла:

— Ты, Ліза, ашчаслівіла мяне, цяпер у мяне рукі развязаны. Цяпер я магу пайсці на ўсё. А пакуль што, я буду тут, кожны дзень аб гэтай гадзіне. Прынясі калі-небудзь яго сюды, паглядзець хоць здалёк...

Ліза паспела толькі сказаць: «Прыйду», як пачуўся нечы голас: «Немец!» Далёка па вуліцы ішоў нямецкі салдат.

Ліза пайшла. Яна не азіралася, але выразна адчувала, нібы нейкая нітка цягне яе назад. Заварочваючы за дом, яна паглядзела ў той бок. Рэня, склаўшы рукі, стаяла нерухома, уся падаўшыся наперад. Здавалася, вось-вось яна ўзнімецца ў паветра і паляціць за сваім дзіцем...

Вуліца, дзе жыла Ліза, называлася Палявой, бо выходзіла прама ў поле. Невялікія драўляныя домікі сярод садоў і гародаў рабілі яе ўтульнай, але ўвосень і ўвесну тут было такое балота, што ўсе жыхары пракліналі яе. Жыццё тут было, як у вёсцы: усе ведалі адзін аднаго, цікавіліся кожнай дробяззю жыцця не толькі блізкага, але і далёкага суседа, ведалі, хто што каму сказаў, хто што з’еў.

Лізе вельмі не хацелася, каб яе ўбачылі з дзіцем; яна то спяшалася, то прыпынялася, то пераходзіла на другі бок вуліцы, адзін раз нават узяла дзіця сабе пад пахі, каб паказаць, што гэта скрутак. А тут яшчэ дапамог туман — і яна, нарэшце, шчасліва прыйшла дадому.

Бацькі, як звычайна, дома не было. А маці чакала яе з трывогай і з вялікім цяжарам на сэрцы. Якое было б шчасце, каб Ліза па той ці іншай прычыне дзіця не прынесла! Але яна прынесла...

— Ну, пакажы хоць, — сказала маці, і ў тоне яе міжволі адчувалася незадавальненне.

Лізе і самой хацелася хутчэй паглядзець, бо там было не да таго. Дзіця спала, зморшчыўшы лобік і сціснуўшы вусны. Калі яго паварушылі, яно зацмокала губамі і пачало тыкацца носам у падушку.

— Шукае, — уздыхнула маці. — Зараз прачнецца, а што мы яму дамо?

Гэтыя словы прагучалі для Лізы, як папрок, і ёй зрабілася ніякавата.

Ліза, вядома, часта бачыла такіх дзяцей на руках у матак. Маткі з гордасцю пазіралі на ўсіх, адчуваючы, што ў іх на руках такі скарб, якому кожны зайздросціць. І кожны ў такіх выпадках казаў:

— Ах, якое цудоўнае дзіця!

Ліза і сама адчувала нібы зайздрасць. У кожным разе добра бачыла і разу­мела шчасце маткі. І вось цяпер яна мае сваё ўласнае дзіця, але... радасці як быццам не адчувае. Перш за ўсё, ніяк нельга распазнаць «цудоўнае» яно, ці не. Зморшчаны тварык нічога не гаворыць, цёмныя валосікі і бровы нічога асаблівага не надаюць. Вузкі носік нагадвае дзюбку птушаняці.

— Мама, а прыгожае яно? — спытала Ліза.

— Дзіця, як дзіця, — адказала маці, перакладаючы пялёнкі. — Абы здаровае было, а хлапчуку больш нічога і не трэба.

Ліза міжволі пашкадавала, што гэта хлопчык, а не дзяўчынка. Усё ж такі дзяўчынка неяк бліжэй. Ліза яшчэ памятае, якое замілаванне яна адчувала да лялек. А лялькі заўсёды бываюць дзяўчынкамі. А тут ніякага замілавання не адчуваецца. Але нічога не зробіш, гэта ж яе абавязак, і яна будзе выконваць яго добрасумленна, памятаючы Рэню.