Иван Пташников - Лонва

Не хацелася цяпер з ім і гаварыць — ні пра што.

А ён лез з гутаркай, хоць ты яму ў вочы было плюнь,— не сціхаў ні пра сябе, ні пра свайго Чаркашына. 3 двара ў Грасыльды ўчора цэлы дзень не вылез.

— Шавельзон не прывёз зарплаты на ўчастак... Не прывёз, чорт насаты... Скула ў яго села ці якая там шмула. Я на машыну — адразу ў раён. 3 участка проста. А туды якраз усе нашы з’ехаліся да канторы, уся калона. Заставілі вуліцу прычэпамі...

Акцызнік на двары пра "сваю пяцёрку" ўжо не ўспамінаў, глядзеў толькі яму, Завішнюку, у вочы, як гаспадару сабака, які ведае: усё роўна ты мне нешта кінеш. Выседжу, лапамі з зямлі выдзеру... Для Завішнюка гэта значыла: табе цяпер вунь як патрэбны рабочыя: восені баішся і спяшаешся. А ў лес прыпоўз туман. Вось мы за яго і схаваемся... А ты нідзе не дзенешся... Але Акцызнік гаварыў зусім пра другое. Гаварыў і воч не спускаў з яго, Завішнюка, як ведаў усё роўна што.

— Даганяе мяне Чаркашын... Здароў... Здароў... Хмуры хлапец нейкі. Думаю — вып’ем... Адвядзём душу... Гляджу, мінае нешта "Чайку", закусачная ў нас там ёсць такая ля гасцініцы,— можа, даводзілася... Ды даводзілася...— махнуў ён рукой і паправіў пальцамі вусікі пад носам, як пыл з іх змахнуў.— Ну, мінай, думаю, чорт з табой, у мяне свае ёсць, палучыў. Клічу, сам пастаўлю, кажу,— і не чуе. Цягну — не туды тое... Упёрся, як бык. Я тады яму... А ён мне дастае дзве пачкі грошай, у жмені ў яго не тоўпяцца, і тыча ў морду, як сабаку... Я тады ўжо да яго бокам, бокам... I так і сяк, кажу, што з табой, хлопец... А ён і не хаваецца... Мы, брат, мужчыны, кажа. I многа дзе круцімся, пакуль галовы сабе не паскручваем... Ты думаеш, я да цябе праз кожную ноч так гэта прычэп свой ганяў... Бензін пёк... У мяне, брат, і вока ёсць і сэрца ёсць. Я, брат, баб перабраў... А што знайшоў? Што яна плюнула мне ў вочы? Узяла і плюнула. А не ведала, каму плюнула, не ведала... Я... я... люблю яе... Ёй цяпер цяжка. Я там быў, кажа ціха так і ў зямлю ўсё некуды глядзіць, пад ногі сабе, каб мо яшчэ раз у сваім, думаю, паганым жыцці не спатыкнуцца. А магло быць і горш, кажа... Цяжка ёй. Я быў у яе. Не пусцілі... Сказалі, што нікога не пускаюць. Ды я ім усю іхнюю бальніцу разнясу, калі другі раз не пусцяць... Я, брат... цяпер увесь увяз... Душа ўвязла...— Акцызнік аж падскокваў на Грасыльдзінай калодачцы, што стаяла пры асверы ля студні.— Вот табе і Чаркашын... Скапыціўся... На Жэньцы... Г-ге... Кінуў мяне аднаго на вуліцы і пачапаў па бруку да аўтакалоны. Ге-ге...

Завішнюк спяшыў.

Калі на ўсходзе рассоўваліся жоўтыя хмары, адтуль сыпалася на зямлю, як церусілася праз сіта, белае святло; у канцы пасекі на полі падымаўся з зямлі туман — як пара з вялікага гаршка.

Шась... Шась...— перасыпаўся пад нагамі нясок...

Цюк... Цюк...— стукаў далёка ў лесе галодны з начы дзяцел.

Было ціха, і ў цішыні нешта густа шумела, як недзе далёка раіліся пчолы,— шум ледзь лавіла вуха: трэба было доўга стаяць суцішыўшыся.

Завішнюк падумаў, што гэта шумяць раніцай мсціжаўскія лясы... Яны і без ветру шумяць, ніколі не сціхаюць...

Пасля цішыня раптам здрыганулася, і на полі, на лесе, па ўсёй Лонве пакацілася ядранае рэха. У Земфондзе, там, дзе з зямлі ўставаў туман, загудзеў трактар. На полі над чорнай раллёй падняўся сіні дым і паволі папоўз угару, як туман. Над ім закружыліся маленькія чорныя вароны — ад спалоху насіліся, як дурныя. Крычалі, мусіць, на ўсё горла, але іх не было чуваць.

3 фермы на поле, нагружаныя роўна з коньмі белымі мяхамі, паехалі дзве падводы. Завішнюк угледзеў іх, калі яны былі ўжо ля ям, і пазнаў чорнага Смыка.

У яго заныла-заныла ўсярэдзіне...

Лонваўцы сеялі жыта.

Ззаду за падводамі на поле ішлі Міхал з Грасыльдай, ішлі ўпобачкі, плячо ў плячо, гамапілі моцна — на ўвесь Земфонд — і размахвалі, размахвалі рукамі.

"Многа ім яшчэ вось так ісці поплеч і даказваць адно аднаму..." — падумаў Завішнюк.

Калі ён угледзеў, што Грасыльда ў белай хустцы, успомніў, што гэта яна, Грасыльда, мігнулася ля акна на двары тады, як ён, Завішнюк, толькі яшчэ працёр вочы,— пайшла на ферму, кінуўшы яму снеданне на стале пад белым абрусам, і не вярнулася: будзе занята ўвесь дзень. Ён падумаў, што ў Грасыльды ж хворае сэрца, што яна плакала і па Жэньцы, і па Юрку, якога нідзе не знайшлі, як па сваім Валодзю, і што пра гэта ведае толькі ён, Завішнюк. Успомнілася яшчэ, як Грасыльда, калі ён кратаўся ад варот з Жэнькай на калёсах, не магла ўжо стаяць на нагах — апусцілася на лаўку і сядзела, торкаючы ў зямлю кійком,— сасновым гладкім сукам,— які стаяў у яе ў сенечках ля парога. Не бачыла нават, што перакруціла кіёк і трымае востры канец у руцэ, а тупым совае ў зямлю.