Иван Пташников - Лонва

На загуменні па камяністай і ўбітай дарозе стукалі з ляскатам калёсы — былі на жалезным ходзе; там недзе ржалі коні, ціха, дробненька,— здалёку здавалася, што гэта смяюцца дзеці.

Бліжэй ля лесу стаяла яшчэ большая цішыня — чуваць было, як перасыпаецца пад нагамі на дарозе глыбокі сухі пясок: шась... шась... Усё адно як хто браў яго з сяўні і сеяў па зямлі, што жыта.

Тады здавалася, што цішыня цярусіцца з высокіх сонных жнівеньскіх хмар, як бы і яе хто сыпле і сыпле адтуль на лес, на поле, на Лонву — сее разам з расой і грыбамі.

У цішыні чуваць было, як стукае ў лесе галодны дзяцел. Калі не свяціла сонца, дыхаў з поля сухі халадок: ішла восень.

3 фермы, што недалёка ад дарогі, пахла саломай, даўняй, ляжалай; з узлесся, з пасекі, несла смалой-жывіцай і рассцеленым па сіўцы льном; а з поля, з Земфонда, натыхала раллёй, цёплай, свежай і прэснай, як учынены нядаўна ў дзяжы хлеб.

Ад лесу відаць была добра ўся Лонва — стаяла на шырокіх і цвёрдых тут грудзях зямлі; здавалася, яе нішто не можа зрушыць з пагор’я і сапхнуць да ракі, дзе ніжэй, дзе лог і балота; здавалася, яна тут прырасла навек да зямлі; і зямля без яе — не зямля, і лес без яе — не лес...

За Лонвай, за ракой, пачыналася поле і цягнулася далёка на захад, дзе сінелі, заходзячы краем аж сюды, па Мсціжаўшчыну, аўгустоўскія лясы.

Можна было падумаць, што на гэтым багатым кавалку зямлі, выкраеным сярод лясоў, на яго ўлонні, і ляжала Лонва — старажытная паўночная беларуская вёска...

Завішнюку, калі ён глядзеў на яе ад лесу, доўга думалася — што значыць Лонва?

Калі ён доўга думаў, яму тады здавалася, што Лонва — гэта ранішняя зара на ўсходзе; што гэта — прастор з яго лясамі і рэкамі, з яго пагор’ямі і балотамі; што гэта — сонца на захадзе, калі барвавее ў вячэрняй летняй і асенняй цішыні ўсё неба, а далёка, як даступна вачам,— сінеча... Густая, што дым...

Як туды заўсёды хочацца ісці... Дарогай, сцежкай, полем ці лесам, але ісці і ісці... Бо ў такой сінечы, у лясах, на паўночны захад ад Лонвы,— Каралінская пасека з шырокай даваеннай градой...

Пасля Завішнюк падумаў, што трэба будзе спытацца ў людзей, у вёсцы, што значыць Лонва: спытацца ў Грасыльды, у Міхала Кастыцкага, у Акцызніка ці старога Тодарчыка...

Ён яшчэ будзе гаварыць з імі: ён доўга будзе ў Лонве.

Прайшло ўжо два дні, як ён завёз Жэньку, і сёння ўсходам сонца зноў ішоў па старой дарозе з трыножнікам за плячыма і драўлянай скрыначкай з тэадалітам у руках, ішоў у Сырніцу — на лінію, што вяла праз партызанскія лагеры на Жукаўшчыну, на маяк.

За Лонвай, ля лесу, быў той самы глыбокі пясок, па якім ён хадзіў ужо не раз, а яму здавалася цяпер. што на дарозе пяску пабольшала — аж гразнуць па калені ногі і зусім робяцца вялыя, не хочуць ісці.

Тады Завішнюк адставаў ад усіх.

Наперадзе, недалёка ішлі грамадой яго рабочыя: Акцызнік з сякерай пад пахай па руцэ, Валуёк, Сідарка і Света. Света несла на плячы дзве паласатыя вяхі. Валуёк з Сідаркам усё крычалі і крычалі Акцызніку наперабой пра тое, што іх не пускаў Міхал у лес "ні за якія грошы" і што яны ўзялі і пайшлі самі, і ён ім нічога не зробіць, не зловіць за хвост...

Завішнюк ведаў, як усё было: сам прасіў у Міхала рабочых. Ішла восень, у лес поўз туман і вісеў на лініях цэлы дзень да вечара. Трэба было спяшацца прайсці мсціжаўскі масіў...

Уперадзе ўсё крычалі і смяяліся Валуёк з Сідаркам.

На іх пачынаў за нешта крычаць і сам Акцызнік.

Света маўчала, яна маўчала ўжо каторы дзень: не гаварыла нават і з ім, Завішнюком. Маўчаў пры ёй і ён — ніяк не мог адважыцца загаварыць.

Ён падумаў, што пагаворыць з ёй сёння ўвечары, пасля. як яны прыйдуць з лесу,— бо маўчаць больш нельга...

Калі наперадзе цяпер, не сціхаючы, крычаў Акцызнік, Завішнюк падумаў, што ён не можа чамусьці падымаць вачэй на таго, не можа, і ўсё. Стаяць і стаяць у вушах яго словы, калі ён, прыгнаўшы з фермы запрэжанага Смыка, крычаў гэтаксама моцна ля Грасыльдзіных варот:

— А ў раён я не паеду... Варта ў мяне ноччу, сам знаеш, таксатар. Як жа мне ехаць? Мяне з работы тады могуць... А з дзеўчынёхай нічога не будзе. Гэта з хлопцам... а-яй... бяда якая. Так галавон палажыць... Нізашто... А-яй... А з дзеўчынёхай... Можа, каго папрасіць? Мая баба каб дома была... Грасыльда, во... Але ж і яна, відаць, хату пабаіцца адну кінуць... Згінь ты, благое, прападзі... Гэтыя снарады... Панакідалі іх усюды і нашы, партызаны, і немцы...— Ён доўга кляў ля варот снарады.

Завішнюку цяпер здалося, што Акцызнік і тады таргаваўся, і ён падумаў,— відаць, не ўсяму трэба верыць, што Акцызнік верне на Міхала і на "сваіх прамгасаўцаў"... Верне, а сам думае "дабівацца праўды"...