Иван Пташников - Лонва

Забудуцца... А Жэнька?.. Жэнька... Няўжо яна забудзецца? Забудзе Лонву, яго... Забудзе тую жоўтую палоску зямлі на Каралінскай пасецы, якую ён ёй паказваў у тэадаліт. Паказваў і гаварыў, што яна, гэта палоска-града, значыць для яго, Завішнюка... Як тады гарэлі ў Жэнькі яе чорныя вочы, калі яна глядзела і слухала. Доўга слухала, як ён гаварыў, а пасля сказала, што бачыць у тэадаліт, як там, на градзе, па пяску поўзаюць мурашкі... Сказала, зірнула на яго неяк дзіўна, так на яго ніхто яшчэ не глядзеў, падскочыла, як каза, засмяялася і пабегла ў лес.

Яна забудзецца на ўсё: на Лонву, на лінію, на сваіх мурашак... А ён гэтых мурашак не забудзе... Ніколі... Ён і цяпер, калі глядзіць у акуляр, то бачыць, як у яго перад вачыма поўзаюць і поўзаюць мурашкі... Яе, Жэньчыны, мурашкі. Кожны раз. Хоць ты працірай вочы...

Што гэта з ім? Ён злавіў сябе на тым, што зноў развітваецца з нечым вялікім, чаго доўга шукаў... Шукаў, не знайшоў яшчэ, а ўжо развітваецца... I гэта тут, у Акцызніка ў хаце... Тут, дзе жыве Жэнька... Тут, дзе за грубкай згорбіўся вялікі, дужы, агідны п'яны чалавек, на якога не хочацца падымаць вачэй...

Ён устаў — усхапіўся з услона, адпіхнуўшы яго нагамі аж да сцяны. Ад стуку спалохаўся Акцызнік, падаўся на ложку ўвесь наперад, пацягнуў вышэй, аж да грудзей, пасцілку і ўтаропіўся на яго, Завішнюка. Чалавек, здалося, раптам працверазеў.

Завішнюк стаяў цяпер ля акна ад вуліцы — ля самай сцяны. Калі ён ступіў да парога, пачуўся стук ад яго чаравікаў — моцны, рэзкі і гулкі. Падумалася на якую хвіліну, што ў Акцызніка пад падлогай склеп — яма, у якую можна праваліцца, паляцець з галавой... У яме цёмна, як вечарам у лесе. А недзе ў кутку гарыць ліхтарык. Газовачка... Як жоўтая палоска грады на Каралінскай пасецы...

Завішнюк успомніў, як учора вечарам ён даставаў з-пад падлогі, у Грасыльды, капусную кадушку. Грасыльда запаліла, спусціўшыся наперадзе, газовачку. Кадушка была пустая, але цяжкая, і Грасыльда памагала выцягваць сама. Яшчэ яна прасіла прынесці з лесу "кіло два" яловай смалы,— каб засмаліць дно ў кадушцы, яно, мусіць, цячэ, і перакаціць кадушку ў варыўню. Пад падлогай у хаце яна ставіць яе не будзе. Нашто тады варыўня? Склеп у хаце лішні, каб навазіць пяску, яго можна было б і засыпаць... Капалі яго, калі яшчэ не было на двары варыўні...

Калі Завішнюк зірнуў цяпер на Акцызніка, яму здалося, што чалавек сядзіць у склепе — цёмным, сырым і халодным...

I калі на вуліцы затарахцелі калёсы і моцна засмяяліся на каменні за дарогай дзяўчаты, Завішнюк глянуў у акно і ўбачыў Жэньку. Яна ішла па пяску недзе сюды — мусіць, па яго да Акцызніка. Ён ступіў да парога — не па рудой дарожцы пасярод хаты, а ля сцяны, па дошках; крокі былі гулкія, і яму цяпер здалося, што нідзе няма ніякай ямы, што ён ідзе па мосце цераз вялікую раку. Ідзе, бо на другім беразе — Жэнька...

Тады яго ахапіла радасць — раптоўная і вялікая... 3 ім так часта было.

Ён спыніўся, не дайшоўшы да парога. Аглянуўся — Акцызнік за грубкай на ложку ўвесь натапырыўся і надаўся на хату — не верыў, мусіць, што Завішнюк можа без яго пайсці з хаты. Здалося, што ён цяпер і баіцца, і не хоча гэтага.

I тады Заізішнюку стала шкада яго — яму, тонкаму, худому і сагнутаму,— стала шкада гэтага вялікага, здаровага, шыракаплечага мужчыны. Чалавек прападаў і мог прапасці, тут, за сваёй грубкай, на панікеляваным ложку. Захлынуцца ад сваёй гары, злосці і сквапнасці.

Завішнюку пагадалася, што ён, гэты чалавек, адным махам ссякае на лініі сасонку таўшчынёй з добрую жэрдку... Як ён, скінуўшы кашулю, астаецца ў адной майцы і доўга плюе на шырокія далоні... Тады падымае сякеру,— у яго з грудзей вырываецца: г-гах-х! — цяжкое і моцнае, што ў зморанага каня,— і махае, махае не адгінаючыся, не перадыхаючы, здаецца — перад ім рассоўваецца хмызняк, здаецца — лініяй ідзе не чалавек, а лось...

Чалавек мог рабіць, чалавек любіў работу.

Завішнюк падумаў, што яго трэба выцягнуць з-за грубкі, чаго б гэта ні абыходзіла, выцягнуць у лес з яго вымытай і бліскучай нары. У нары ён прападзе, задушыцца, а ён яшчэ можа рабіць, ён любіць рабіць.

Завішнюк падумаў яшчэ, што гэта трэба зрабіць не адкладаючы, сёння, цяпер, бо можа быць позна.

Зрабіць? Накінуць лішнюю пяцёрку? Накінуць пяцёрку можна, можна і больш, за яе Акцызнік адробіць... Але ж ён пасля прап’е яе і зноў будзе пляваць за грубкай на бліскучы ложак...

"Чорт з ёй... Пяцёрка дык пяцёрка... А тады будзе відаць... Будзе відаць... Але яго трэба выцягнуць, выцягыуць з-за грубкі ў лес",— падумаў ён яшчэ раз і, падышоўшы да Акцызніка, паклаў яму руку на плячо. Той аж уздрыгнуў.