Іван Шамякін: Трывожнае шчасце

— Ты што ж гэта, Залупей пракляты, — Грамыка назваў яго вулічнай мянушкай, мацюкнуўся. — На Аксюту рашыў зваліць? Колькі разоў валіў на яе свае грахі?

— Не я!.. Сама… Яна крала! Я не краў! Няхай сама… У мяне жывот балеў!.. — Сцяпан амаль істэрычна закрычаў.

— Гадзіну назад ты маўчаў, як г… у рот набраўшы. А цяпер ты высветліў, хто краў? Я табе вылечу твой жывот!

Вочы ў Панаса ўміг сталі страшныя, быццам зацягнула ix крывавымі бельмамі, i ён, як сляпы, са сціснутымі кулакамі пасунуўся да Сцяпана. Той адступіў на крок i вышэй узняў сякеру, пагрозліва загарадзіўся ёй.

Пятро не на жарт спалохаўся i гатовы быў кінуцца, каб стрымаць старшыню. Да раптам Сцяпан шыбануў сякеру ўбок, тэатральна разарваў на жываце сарочку, завішчаў:

— На, бі! Бі! Забі! Вам, парцейцам, усё можна!

Грамыка, сунуўшы рукі ў кішэні штаноў — схаваў далей

ад граху, крутнуў убок — на выхад з-пад паветкі. Глуха сказаў:

— Запомні, Сцяпан: пасадзяць Аксюту — я з цябе трыбуху выпушчу. Не пагляджу, што ты швагер мой. Зараз жа ідзі i зрабі так, як я сказаў. Пакуль не позна.

I ўсё роўна Аксеня ўзяла віну на сябе.

Час, калі ўсё пасеяна, але яшчэ нічога не вырасла, акрамя шчаўя на лузе, — самы цяжкі для вёскі нават у мірныя добрыя гады. А што казаць пра тую першую пасляваенную вясну! Аднак грэла сонца, зелянела зямля — i смяяліся дзеці, штовечар калыхалі наваколле песні. Сам вялікі аптыміст, Шапятовіч часам здзіўляўся працавітасці i бадзёрасці паўгалодных людзей. Толькі вучні часам наганялі смутак: праз кожныя тры— пяць мінут паднімалася рука, i то збянтэжаны, сарамлівы дзявочы голас, то знарокава грубаваты хлапечы прасіў: «Пятро Андрэевіч, дазвольце выйсці».

«Ад шчаўя», — растлумачыла Саша i пагутарыла з настаўнікамі — каб разумелі i былі ўважлівыя.

Нялёгка ім жылося, Пятру i Сашы, але… шчасліва: гэта былі дні найбольшай згоды i прыгожых, па-юначы наіўных праяў ix узаемнай закаханасці. A хіба гэта не найвялікшае шчасце? Жыццё, праца, каханне i поўная адсутнасць думак пра няшчасце, небяспеку. Ніхто з ix i не падумаў нават, што i ў мірны час можа напаткаць бяда.

Ленка, дачка ix, гуляючы на лузе з дзецьмі, наелася нейкіх салодкіх карэнняў, i ёй там жа стала блага: атруцілася. Саша была на візітах у суседняй вёсцы. Панас Грамыка прывёз яе ледзь жывую ад страху за дачку. Самыя жудасныя ўяўленні палілі галаву, пакуль яны ехалі. Ленку ўратавалі, хоць дні тры праляжала ў ложку. Саша гэтыя тры ночы не звяла павек, у яе калаціліся рукі i пачаўся нервовы цік. Кал i ж малая паднялася, маці баялася адвесці ад яе вочы — пакінуць без нагляду. А трэба ж працаваць. I Саша мусіла перанесці візіты на вечар, каб з дачкой мог астацца бацька. Але галоўнае — падмацаваць дзіця пасля хваробы, карміць так, каб ёй не хацелася есці нейкія карэнні. А чым? Нават за грошы не было дзе купіць, не было ў каго пазычыць. Кланяцца такім, як Капыл ці Лісцік? О, як гэта цяжка!

— Пайду дадому, да Полі. Усё-такі як свайго няма — пазычыць, — сказала Саша, калі зноў яны дажыліся да таго, што ў хаце не асталося ні бульбіны, ні крупіны.

Да бацькоўскай вёскі кіламетраў сорак, па глухой дарозе, цераз балота i лесам. I Пятру стала страшна пускаць яе ў такую далеч. Дзіўна. Былі вакол ворагі, i яна, партызанка, ішла на сувязь у Гомель, у далёкія разведкі, а ён, паранены, аставаўся ў шпіталі i, здаецца, не баяўся за яе. Праўда, тады ім — яму i малой — за няньку была Марыя Сяргееўна, i Ленка казала «папа» ёй, а не яму, хоць ніхто не мог устанавіць, было гэта «папа» ці «баба», i паміж партызанамі вяліся цэлыя дыскусіі на гэты конт.

Не, тады ён таксама баяўся за Сашу, але не так, не такая была тая боязь. Гэта ўвогуле цяжка растлумачыць: тады i сам ён хадзіў праз нямецкія i паліцэйскія гарнізоны i не адчуваў асаблівага страху, а цяпер ідзе часам позна са сходу з Панізоўя i палахліва азіраецца на кусты каля рэчкі. Сорамна прызнацца.

— Не трэба табе хадзіць, Сашок. Лепш я…

— Што ж ты пойдзеш? Што ты скажаш? Я ж ведаю: нічога ты не скажаш, як мы тут… Ну, пачастуюць цябе, дадуць нешта на гасцінец… Ды каб не Ленка, хіба я пайшла б! Ты ж ведаеш: мне нават у Полі нялёгка прасіць… Ды i не лішняе ў ix там.

Выходзіла яна ў суботу, калі ў Пятра кончыліся ўрокі, з тым, каб вярнуцца назаўтра, у нядзелю. Выйсці было нялёгка. Пакуль раздабыла ім харчу на два дні жыцця, нагатавала. I хацела нічога не браць сабе на дарогу, каб ім больш асталося. Пятро мусіў пасварыцца. А потым па сто разоў паўтарыла наказы Ленцы i яму:

— Лянок, да рэчкі — ні-ні. Hi з кім. Hi з Галькай, ні з Танькай. Не пойдзеш?