Ён не лiчыў дзён i ня ведаў, колькi мiнула iх, як ён улёг у сваю бясконцую працу. Час для яго чаргаваўся пабудкай, ядой - двойчы на суткi, крокамi наглядчыка за дзьвярыма - туды i назад. Як зьявiлася мэта, узьнiкла нецярпеньне. Часам яно так жахлiва ўзгаралася, што ён палохаўся. Ведаў, так нельга. Калi што i выйдзе, дык дужа няхутка, празь нялёгкае пераадоленьне каменя i часу. Для таго патрэбныя днi, месяцы, а то й гады. Трэба было запасьцiся вялiкiм трываньнем, уменьнем скараць час. I ён запасаўся. Прывучаў сябе да павольнасьцi, мэтадычнасьцi, непасьпешнасьцi. Трудна было да таго прызвычаiцца, засвоiць тую нетаропкасьць, д'ябальскую вытрымку, зрабiць яе другой уласнай натурай. Але ён стараўся, бо без таго ня стала б надзеi. Нецярпеньне нiшчыла надзею, гэта ён ведаў пэўна. Надзея ж часам то зусiм замiрала, то ўзгаралася да нясьцерпнасьцi. Неяк, калупаючы ўсё за ражком каменя, ён пачуў па той бок сьцяны нейкiя адзнакi жыцьця: быццам пiск птушаняцi. Нутраным зрокам ён ужо ўбачыў там птушынае гнязьдзечка - недзе паблiзу, у зарасьнiку цярноўнiка, маленькiя жаўтаротыя птушаняты, i тое здалося яму дужа добрым знакам. Нецярпеньне ахапiла яго да роспачы. Спатрэбiлася сьцюдзёная лёгiка развагi, каб астудзiць яе. Той пiск мог быць зусiм не птушыны, а мышыны, напрыклад. Значыць, там магла быць нара з агiднымi турэмнымi пацукамi. Але й нара, мусiць, вяла кудысьцi з муру. Можа, таксама на волю.
Аднойчы на зыходзе глухой начы, якую ён перабыў амаль бяз сну, усё калупаючы ў сваiм змрочным кутку, адчуў, што той вугалок-аскялёпак нiбыта кратаецца пад ягонымi пальцамi. Ня надта каб дужа, але ягоныя чуйныя пальцы ўсё ж запрыкмецiлi невялiкi рух - унiз i ўгару. Тое надало яму незвычайнага iмпэту. Ён напяўся, iрвануў, але тут жа i астудзiў сябе: сёньня ня трэба. Сёньня хай будзе ўсё, як было. Мабыць, выдзерцi той аскялёпак трэба на пачатку ночы, а не ў канцы. Усё ж напачатку куды болей часу i болей магчымасьцi. Зноў жа ўранку звычайна прыходзяць наглядчыкi.
Перад прыходам наглядчыкаў ён турбаваўся, каб тыя чаго не заўважылi на ягоным твары-якога ажыўленьня, сьледу надзеi. Хоць у камэры было змрочна, але ён ведаў: штосьцi магло адбiцца ў выразе яго аброслага шчэцьцю твару, у якi яны кожнага разу пранiклiва ўзiралiся. Зь цiкавасьцi цi з абавязку свае турэмнае службы. I ён намагаўся зрабiць той выраз як мага спакайнейшым, засяроджаным на чымсьцi ўнутраным, сонным, замкнёным ад зьнешняга позiрку. Невядома, як тое яму ўдалося, але, здаецца, наглядчыкi пакуль што нiчога не заўважалi. Тое ўжо было немалой удачай. Але ўдач цяпер яму трэба было шмат, ён прагнуў удач. I найперш у тым сырым куце.
I праўда, лёс да яго, мусiць, паставiўся мiласэрна. Неўзабаве ён выдраў каменны аскялёпак - вузкi, з вострымi бакамi, за якiм, аднак, нiчога яму не адкрылася. Далей скрозь быў цьвярды, шурпаты, сьцюдзёны камень. Але тым аскялёпкам усё ж можна было дзейнiчаць, нiбы iнструмэнтам, тачыць iм памiж камянёў. I ён пачаў тачыць, адломваць, шараваць камень аб камень. Бiць ён ня мог, трэба было як мага пазьбягаць кожнага гуку, каб нiчога ня ўчулi нi за дзьвярыма, нi там, за сьцяной. Ён па-ранейшаму ня ведаў, што яго там чакае воля цi, можа, новая турма. Але надзея ўпарта малявала яму пэўныя пэрспэктывы волi: горад, спатканьне зь сябрамi i зь ёй... Яму б толькi адолець гэты каменны мур.
I ён калупаў - цiхенька, з асьцярогай, увесь час чуйна прыслухоўваючыся да шолахоў-гукаў за дзьвярыма. Раз-пораз падхоплiваўся ды кiдаўся на свае транты ў другiм кутку. Але ўначы тое здаралася рэдка, уначы да яго празь дзьверы амаль не зазiралi, болей глядзелi зьвечара. Пад ранiцу наглядчыкi таксама, мусiць, стамлялiся, хадзiлi радзей i павальней. Аднойчы ён сьцямiў, што варта пасунуць пасьцелю блiжэй у кут, каб рабiць сваю справу лежачы, так было б больш непрыкметна. Але як было тое зрабiць? Усё ж, калi пасунуцца з пасьцеляй на мэтр, яны адразу заўважаць. А калi памалу, па колькi дзюймаў за дзень? I ён пасунуўся. Сьпярша на тры дзюймы, пасьля на пяць. I яшчэ. Кожны раз, калi прыходзiлi наглядчыкi, ён няўзнак i пiльна назiраў за iхнымi позiркамi - цi не заўважылi яны? Не, пакуль быццам нiчога. Цi, можа, гэтак умелi схаваць свае падазрэньнi? Але тое было б жахлiва, каб заўважылi i чакалi, маючы намер злавiць у самы апошнi момант. Схапiць ззаду за ногi, калi ён iрванецца на волю.
У канцы лета ён ужо прасунуўся з трантамi ў кут амаль ушчыльную. Пра тое, што скончылася лета, ён меркаваў па вопратцы наглядчыкаў, якiя апранулiся ў цяплейшае. Часам некаторыя прыходзiлi, мусiць, знадворку, ад iх веяла восеньскай сьвежасьцю, з кроплямi дажджу на плячах унiформы. У камэры ж заўжды стаяла аднолькавая тэмпэратура - халаднаватая для лета i цеплаватая для зiмы. Нiякага ацяпленьня тут не было.
Читать дальше