Василь Быков - Сьцяна (аповесцi, на белорусском языке)

Стоячы ля восьлiка, чалавек пазiраў, аднак, на завулак, што ад падворку зьбягаў унiз да шырэйшае вулiцы - цi ня зьявiцца там хто-небудзь. Яму патрэбныя былi людзi на вулiцы, сярод якiх неўпрыкмет мог бы зашыцца i ён. Ужо няблага разьвiднела, а ў завулку было пуста i цiха. Поўня ня зьнiкла зь неба, хоць яе бляск стаў не такi зiхоткi, як ноччу, срэбная яе манэта паволi закочвалася за хрыбцiну недалёкай гары. Чалавек чакаў, што, можа, зьявiцца гэты ягоны недалэга-вадавоз ды дасьць рады бедалазе жывёлiне. Ды iшоў час, а гаспадар не вярнуўся.

Яшчэ празь якiх паўгадзiны зусiм стала вiдна. Здалёку i зблiзку пачаў падаваць свае гукi горад: пошум аўтамабiляў у напрамку цэнтру, жаночыя галасы зблiзку; у ранiшнiм паветры над прыгарадам пранеслася iмклiвая чародка галубоў. Ад недалёкага манастыра пад гарой прагучэлi знаёмыя зь дзяцiнства глухаватыя гукi звона - да раньняй iмшы. Тыя гукi як бы абудзiлi чалавека ад ягоных начных клопатаў - здаецца, ягоны час наставаў. На разьвiтаньне з восьлiкам ён коратка палашчыў яго даверлiвую шыю i засьцярожлiва ўзьняў на плячо невялiкi хатулёк, да якога адразу пацягнуў сваю пысу восьлiк. Панюхаў i незадаволена фыркнуў - не спадабалася. Пах бэнзыну не падабаўся i чалавеку, але цяпер было не да пахаў. Лiтровая бутля з бэнзынам была ягонай найбольшай каштоўнасьцю, даражэйшай за жыцьцё.

На гэтым ускраiнным завулку не было ходнiкаў, адно - пыльны крываваты прамежак сярод старых каменных сьцен i будынiн. Чалавек iшоў пасярэдзiне, як тут хадзiлi ўсе. На рагу з шырэйшаю вулiцай трапiўся кудлаты вулiчны сабака, якi моўчкi збочыў з чалавечага шляху i са спазьнелым зьдзiўленьнем зьнiзу ўгору паўзiраўся ў сустрэчнага чалавека. На шырэйшай, але таксама мала прывабнай вулiцы чалавек пачаў спатыкаць мiнакоў - высокая худая жанчына ў чорным несла на плячы кошык з агароднаю зелянiнай - на рынак. Жанчына коратка зiрнула на яго, незнаёмага тут чалавека з зарослым тварам i даўгiмi валасамi, у дужа разношаным, з чужога пляча, цёмным швэдры. На ягоных стаптаных сандалях ляжаў даўно ня кратаны пласт пылу шматлiкiх дарог. Але такiя цяпер тут спатыкалiся на кожнай вулiцы i не прыцягвалi вялiкай увагi. Ён зважлiва ўступiў дарогу арбе, што цягнулi за сабой два змакрэлыя ад поту мулы. Мужчыну са скрыпучай двуколкай, накладзенай кукурузнымi пачаткамi, прапушчаць ня стаў i нейкi час iшоў поруч. Мужчына-нэгар туга ўпiраўся ў зямлю босымi нагамi i ўпарта сунуў перад сабой несамавiты агародны набытак. Усё - на рынак. У гэты ранiшнi час людзi сьпяшалiся прадаць, як даражэй, свой бядняцкi тавар, вырашчаны на бядняцкiх прысядзiбных лапiках, адарваны ад сям'i, ад уласных дзяцей. Кожнаму найперш трэба былi грошы - на жыцьцё, на хлеб i падаткi. Бяздонная дыктатарская казна бясконца патрабавала грошай - для войска, вялiзнае зграi палiцыi, безьлiчы дыктатарскiх спэцслужбаў. У краiне, бы на дражджах, расьлi цэны на хлеб, а разам i памеры падаткаў ды розных плацяжоў, i канца iх росту не было вiдаць. Тыя, што беглi на рынак з пустымi сумкамi й кошыкамi, кожнага ранку жахалiся ад новых, большых за ўчарашнiя цэнаў. Жаночыя твары скрозь несьлi на сабе скруху нязбыўнага клопату - як за меншыя грошы купiць болей, каб накармiць мужоў i дзяцей. То была невырашальная задача, не па зубах нiякаму матэматыку. Ды й нiякай, самай дасканалай кампутарызаванай навуцы. Бедны, няшчасны народ, што трапiў у такую сьмярдзючую яму, зь якой не вiдно было выйсьця.

Празь нейкi нядоўгi час чалавек ужо нетаропка крочыў сярод многiх iншых гарадзкiх мiнакоў, што чым блiжэй да цэнтру, дык болей высыпалi на гарадзкiя вулiцы. Гэтыя iшлi ня толькi ў кiрунку рынку. Горад прачынаўся, усчынаўся звычайны працоўны клопат: адчынялiся раньнiя крамы, падмяталiся ходнiкi, на якiя выстаўлялi тавар рамесьнiкi, ювэлiры, гаршчэчнiкi; на вешаках разьвешвалiся нейкiя апранашкi. Крыху пазьней на вулiцах сталi трапляць са сваiмi чорнымi кейсамi дзяржаўныя службоўцы, гэтыя з важным выглядам сьпяшалiся мацаваць дыктатуру. У абодвух накiрунках па вулiцы кацiлiся аўтамабiлi. Напружаньне асьцярогi, што не пакiдала яго доўгiя днi i ночы, неяк паволi пачало нават меншаць, ён зноў трапляў у звыклы зь дзяцiнства асяродак, ад якога быў надоўга адарваны. Добра, што нiхто пакуль не пазнаваў яго, ды асаблiва й не ўзiраўся ў ягоны нiчым не прывабны твар. Трохi было дзiўнавата, але ў тым горадзе, дзе ён пражыў жыцьцё, знаёмыя, мусiць, вывелiся, разьбеглiся, хто куды. Шмат iх уцякло за мяжу, iншыя апынулiся за дротам цi ў турмах. Астатнiя сядзелi цiха, мабыць, перажывалi спазьнелае адчуваньне вiны перад дыктатурай i найболей - перад Бульдозэрам. Над гарадамi i паселiшчамi гэтай краiны ўдзень i ўначы лунала ўсеабдымная здань страху, якая паралiзавала волю.