Кузьма Черный: Мураваны скляпок (на белорусском языке)

- Дзе ты сёння свайго каня ўночы пасвiў?

- На пакошы каля рэчкi.

- Чаму ж у мяне загона аўса няма?

- А адкуль я ведаю?

- Галаву знiму!

- Знiмi сабе, - адрэзаў Тоня, даведзены да роспачы хворымi вачыма, Бiрылам i нязвыклай справай глуму чужога ўраджаю.

- Гэта ты мне такую шкоду зрабiў!

- Што ты выдумляеш?

- Ты!

- Брэшаш! Абармот! Гад! Ашуканец! Падай мне мае грошы!

Раз'юшаны Тоня Базылькевiч хапiў даўбешку i кiнуўся да Сымона Бiрылы. Той ледзьве паспеў выскачыць на вулiцу. Такiм парадкам яны затаiлi адзiн да аднаго нянавiсць. Яна цяглася праз гады i нiколi не скончылася.

К канцу вайны Тонiк Базылькевiч набыў у сваю гаспадарку тое, што было патрачана на вочы. Вайна скончылася, i трэба было падумаць, каб ранейшыя вочы назад вярнуць. Але на гэта зноў трэба рашаць шмат што з гаспадаркi, каб пасля зноў такiм горам i бядой набываць. Яго мучыла думка пра гэта. Калi ён праходзiў па загуменню i глядзеў на зробленую iм Бiрылаву малатарню, нянавiсць душыла яго. Малатарня стаяла - новая, моцная, удалая, зробленая добрым майстрам з поўным сумленнем. Спакайнеў ён толькi дома, калi бачыў, што яго набытак зраўняўся з тым сваiм даваенным станам, калi яшчэ Тоня не браўся за свае вочы. Тады гэтага чалавеку было мала, цяпер гэта было пачаткам уцехi. Пакрысе ж набытак стаў яшчэ падвышацца.

"Толькi вочы! Але як iх будзеш лячыць? Доктар возьме за гэта не менш, чым узяў тады, калi псаваў iх. Не, няхай яно згарыць, - падумаў Тоня, пачакаю, пагляджу, падумаю".

Можна вылiчыць, колькi яму было к гэтаму часу год. Сястру ён аддаў замуж. Трэба было самому спяшаць жанiцца, каб не сплылi марна лепшыя гады. Пачакаць яшчэ некалькi год, i гатова ўжо быць позна.

I от ён пачаў сягды-тагды даходжваць да сваёй ранейшай Насцi. "Ранейшай" таму, што ўжо год за шэсць да гэтага ён меўся выбраць часiну i пасватацца да яе. Але хоць яго i мучыў смутак па ёй, гэтая часiна так i не падабралася: трэба было дамуроўваць скляпок, трэба было вазiць з лесу бярвенне, каб зарабiць грошай на аддачу даўгоў за прыкупленую дзесяцiну зямлi, трэба было i сабе прызапасiць дрэва. Многа чаго трэба было! Часамi ён тады прыходзiў да Насцi, браў яе за руку, стараўся, як умеў, паказаць усялякiмi намёкамi, што любiць яе, i мучыўся, што няма як яшчэ жанiцца, бо нiчога ж у яго яшчэ не ўладжана.

Цяпер ужо быў i скляпок дамурован, i хляўчук пастаўлен, i новыя падвалiны ў хаце, конь някепскi - можна было жанiцца i абсямейвацца, але нагадзiлася новае няшчасце: к гэтаму часу ён ужо быў не проста Тоня Базылькевiч, а Тоня Дойла. От як адбылася гэта змена Тоневага прозвiшча на мянушку.

Раз, у гарачы поўдзень, ён вёз з лесу даўжэзную хвою. Конь так змучыўся ў хамуце ад цяжкасцi воза i ад балючай назолы аваднёў, што ў вулiцы стаў i не мог нейкi час крануцца з месца. Запараны да сёмага поту, Тоня Базылькевiч прысеў на дзеравячыну i охнуў:

- Ох, каб ты выгарала!

I пачаў выцiраць рукамi лоб. Перадыхнуўшы з хвiлiну, ён пачаў падварушваць каня.

- Но, малы, но! - пагукваў ён, як i заўсёды, нiкога i нiчога не заўважаючы навокал сябе, апроч таго, чым заняты.

- А браткi, а дойла ж ззаду вiсiць! - пачуўся голас нейкага дванаццацiгадовага ўрвiцеля.

- Якое дойла, у каго?

- У каго ж! У Тонiка Базылькевiча.

- Але, хоць ты падой яго, - спавагу абазваўся сталы гаспадарскi голас.

Тоня Базылькевiч азiрнуўся i ўбачыў, што навокал яго аж кiпiць натоўп дзяцей, а наводдалек стаiць гурт мужчын.

- А ў яго заўсёды штаны вiсяць, як у каровы вымя.

Хтосьцi зарагатаў, а самы сталейшы заўважыў:

- Вядома, чалавек вечна пры рабоце. Няма часу носа ўцерцi, а не то каб штаны там яшчэ падцягваць.

З гэтага моманту ўсе пачалi бачыць тое, чаго раней не бралi на ўвагу; сапраўды, у вечна занятага сваёй работай Тонi Базылькевiча штаны нiколi не бываюць на сваiм месцы: крэсла абвiсае да кален. I ён, з-за клопатаў, не заўважае гэтага.

Увечары пад яго акном iшла работа. Натоўпам дзецi (а сярод дзяцей былi i не зусiм дзецi: адзiн з такiх "не зусiм дзяцей" меў сорак тры гады, лысiну i сiвыя вусы) кiшэлi на Тонiкавай прызбе. Кожны стараўся сапхнуць другога з прызбы пад акном, заняць яго месца, замест яго самому ўкласцi губы ў шыбу i гукнуць на ўсе жылы:

- Дойла!

У першы вечар Тоня Базылькевiч яшчэ нiчога не разумеў. У другi вечар ён пачаў здагадвацца, а ў трэцi вечар ён ужо ганяўся па вулiцы з дручком.

- Дойла! Дойла! - аж разлягалася на ўсю вулiцу. Што ён нi рабiў, гэты Тоня Базылькевiч: i скардзiўся крыкуновым бацькам, i скардзiўся крыкуновым дзецям, i стараўся не браць на ўвагу - нiчога не памагала. Даволi было яму хоць раз выйсцi з цярплiвасцi i выскачыць на вулiцу з цапiльнам цi з млёнам, крык "Дойла, Дойла!" пачынаўся з новай сiлай. Так што канец вайны i рэвалюцыю Тоня Базылькевiч спаткаў ужо з як мае быць усталяванай мянушкай.