Аркадий Чернышевич - Калiнiшын зяць (на белорусском языке)

III

Калi Раман сказаў бацьку, што хоча ажанiцца з Надзяй, той доўга маўчаў.

- З Калiнiшынай дачкой?.. - спытаў ён нарэшце.

- А пры чым тут Надзя? - узарваўся Раман, адразу зразумеўшы, што бацька не адабрае яго выбару. - Яна не такая!

- А ты добра прыгледзься.

- Я прыгледзеўся ўжо! Два месяцы з ёй хаджу, калi хочаце ведаць.

- Ведаю! Два месяцы мала.

- Я ў хаце ў iх бываю.

- Ну i што?

- Што? Добрая сям'я, вось што. Людзi языкамi прывыклi малоць: Калiнiха сякая, Калiнiха такая... А яна таксама нямала перажыла.

Бацька ўсмiхнуўся:

- Перажыла, кажаш?

- Так... I калi хочаце ведаць, я кахаю Надзю, i мне лепшай жонкi не трэба.

- Мабыць, i чаркай частавалi, - сказаў нiбы мiж iншым бацька, i гэта апякло Рамана. Апякло таму, што i сапраўды частавалi, i не адзiн раз. Ён так прывык да гэтага, што iшоў да Надзi i заўсёды спадзяваўся, што там вып'е.

- Што ж, можа, i сапраўды яна не такая, - прамовiў бацька. - Бывае.

Цяжэй было ўгаварыць мацi.

- Да Калiнiхi ў прымакi iдзеш, сынок? - з жалем запытала яна.

- Чаму ў прымакi? Я Надзю да сябе бяру.

- А я чула, што Калiнiха да Надзi прымака хоча ўзяць, каб з дачкой i зяцем да смерцi дажыць...

- Языкамi людзi мелюць.

- Я не ад людзей, а ад яе самой чула, яшчэ калi ты ў армii быў.

Гэта крыху ўразiла Рамана. Тады ж Надзя ў школе вучылася. Няўжо Калiнiха ў той час думала пра Надзiна замужжа? А сама Надзя? Яна ж хацела вучыцца далей. Глупства ўсё гэта. Раман так i адказаў мацi.

- Глупства. Калiнiха пажартавала.

- Не ведаю, сынок... Але наўрад цi ўжывёмся мы з ёю...

- Вось як! А хто не ўжывецца, вы цi яна?

- Я ёй, мабыць, не дагаджу.

- Ёй не трэба дагаджаць!

Доўга цягнулiся такiя размовы, нарэшце адгулялi вяселле, i Надзя перайшла да Рамана.

IV

Той нядоўгi час, калi Надзя жыла ў Раманавых бацькоў, пакiнуў у яго душы такi горкi i балючы асадак, што пра яго не хацелася ўспамiнаць. Першыя днi маладая была ласкавая i прыветная. Не Раманавы бацькi дагаджалi ёй, а яна iм. А потым Надзю нiбы падмянiлi. То яна цэлыя днi нi з кiм не гаварыла, то адмаўлялася есцi, то плакала без прычыны. "Што з ёй?" - думаў Раман. Адказаць яму магла б толькi мацi, але яна маўчала. Справа ў тым, што Калiнiха вельмi часта наведвала дачку. Яны iшлi ў другi пакой i там падоўгу шапталiся. Мужчыны былi на рабоце i нiчога не ведалi. Мацi хацела сказаць пра гэта бацьку, але не адважвалася. Раман можа пакрыўдзiцца. Навошта падымаць лiшнi вэрхал у хаце? Што за бяда, калi мацi прыйдзе да дачкi? Аднак сэрца чула, што робiцца нешта нячыстае, нядобрае.

Маладая ўжо наседзелася дома, i ёй пара было выходзiць на работу. Аднойчы ў нядзелю, калi яны засталiся адны дома, Раман хацеў пагутарыць аб гэтым з Надзяй. Але яна апярэдзiла яго.

- Раман, - сказала яна, - ты ўсё жыццё будзеш працаваць у калгасе?

- А чаму не? - здзiвiўся Раман. - Я хацеў сказаць, галубка, што i табе пара iсцi на работу.

- У калгас?

- А куды ж больш?

Надзя пазелянела. Такою яе Раман нiколi не бачыў. Дзе падзелiся Надзiны ласкавасць, мiлы позiрк? Вочы яе затуманiлiся, здавалася, што яна нiчога не бачыць i не разумее.

- Надзя, што з табой? - спалохана запытаўся ён.

Надзя нiбы не чула яго запытання.

- У калгас? Мо даяркай цi цялятнiцай? А можа ў свiнарнiк загонiш? Ты для гэтага мяне замуж браў? Каб я ў гнаi капалася? Хто я табе?! Жонка цi служанка? У хаце адна, хоць разарвiся... Старая няўклюда капусты зварыць не ўмее.

- Што ты кажаш? Гэта мацi мая няўклюда?

- Твая! Твая! Твая мацi!..

- Замаўчы! - крыкнуў Раман i сцiснуў кулакi.

- Ха-ха-ха! - зарагатала раптам Надзя, потым кiнулася на ложак i залiлася слязьмi. Раман падышоў да яе, пачаў суцяшаць, цалаваць мокры ад слёз твар, а яна са злосцю адпiхала яго ад сябе i крычала ў падушку:

- Iдзi! Iдзi! Iдзi!

I гэтае "iдзi" гучала злавесна. "Яна хворая, - мiльганула думка ў Рамана. - Я яе пакрыўдзiў..." Але другая думка аспрэчвала першую: "Гэта яна мяне крыўдзiць без жалю".

Назаўтра Надзя ўвесь дзень не ўставала з ложка, а Раман хадзiў як сам не свой. Скончылася ўсё гэта неяк раптоўна i дзiка. Аднойчы Раман не вытрымаў, падняў руку на жонку. На гэты раз яна не смяялася i не плакала.

- Я цяжарная, - сказала яна, пераможна зiрнуўшы на мужа i з такой злосцю блiснуўшы вачыма, што ён аж здрыгануўся. - Я цяжарная, i табе не будзе жыцця, - яна крутнулася i пайшла з хаты. Раман хацеў бегчы за ёй, але бацька не пусцiў яго.

- Вернецца! - сказаў ён.

Але Надзя не вярнулася.

Думкi пра Надзю, пра тое, што яна цяжарная, не давалi Раману спакою. Ён перабiраў у памяцi ўсе яе ўчынкi за апошнi час, i цяпер яны здавалiся яму не такiмi ўжо дзiкiмi. Ён знаходзiў iм апраўданне. Цяжарная! Ёй нездаровiцца, таму i злуецца. Яе трэба берагчы...