Сымон Хурсик: Янка з Падлесся (на белорусском языке)

- Гэта самому зямлi далi? - зноў запытаў у Янкi мужчына ў шэрым фрэнчыку.

- Далi, - адказаў Янка, сурова нахмурыўшы бровы, - далi, ды толькi жыць няма як.

- А што?

- Каб, ведаеш, дзе напаткаў, здаецца, гада гэтага паўзучага, у шматкi разарваў бы.

- Хтосьцi ў знакi даўся?

- Справа такая, - адказаў, хвiлiну падумаўшы, Янка. - Гiсторыя доўгая. Але час ёсць... Ты што, на заводзе раней рабiў?

- У Петраградзе на Пуцiлаўскiм, але ў грамадзянскую вайну прыпсаваў на фронце Ўрангель мне руку, ну i цяпер вярнуўся дадому, трэба якога толку шукаць...

- А я ўвесь час з маленства парабкаваў: бацька загiнуў на фронце, ну, а мацi, што яна, адна жанчына... У дзевятнаццатым годзе, як белапалякi наступалi, пайшоў добраахвотнiкам у Чырвоную Армiю. Усюды давялося пабыць. Адзiн цiкавы выпадак - якраз дарэчы - хачу табе расказаць.

- Прашу. Вельмi цiкава... На, махоркi закуры, а то тут усё самасад ды самасад.

Закурылi.

- Дык вось, - пачаў Янка, пусцiўшы праз нос дым, - бiлiся мы з Калчаком. Не бiлiся, а проста, як звяры, грызлi адны другiх за глоткi. Наважылi былi мы ў адным раёне адабраць ад калчакоўцаў вёску, дзе б можна было i адпачыць крыху i абагрэцца (гэта было неяк у пачатку зiмы).

За вёскай пачыналася тайга, па-нашаму пушча, i навокал на дзесяткi, а мо i на сотнi вёрст нi адной хаткi. Таму i бiлiся мы не на жыццё, а на смерць. Як сунемся да вёскi - дык як сыпануць адтуль з кулямётаў, проста як дажджом пальюць. А тут сiвер такi золкi, сцюдзёны, зуб на зуб не пападае...

Бiлiся дзень, другi. На трэцi дзень, к вечару, як сцямнела, нечакана ўзнялася ўтрапёная завiруха. Духу не звесцi. Хоць лажыся ды памiрай. Не стрывалi нават нашы некаторыя маладыя байцы.

- Пагiнем тут, як мухi на марозе, - крычаць. - Дакуль жа гэтак сядзець будзем?

I тут каманда: станавiся! Пастроiлiся.

- Наступаць! - цiха пранеслася па шэрагах.

Падзялiлiся мы на тры часткi i пайшлi. Узвод, у якiм я быў памкамузводам, пайшоў да тайгi, каб зайсцi ворагу ў тыл. Снегу намяло - ног не змянiць. А мяцелiца не ўнiмаецца. Толькi вецер пачаў дзьмуць не ў твар, а збоку. Амаль пад самы дзень удалося нам, нарэшце, дабрацца да гэтай чортавай тайгi. Нi хвiлiнкi не спачыўшы, зноў павярнулi ў поле. Iдзём. Дыхаць цяжка, хоць цяпер i за ветрам iдзём. Аж лёгкiя пачалi балець. Ведаеш, холад, а пот сыплецца, быццам мы толькi што з лазнi выскачылi. А тут вецер гэты твар сячэ, з ног валiць...

- Ту! Ту! - даляцелi раптам да нас два глухiя гарматныя стрэлы: сiгнал, значыць...

- Бягом! - скамандаваў узводны, i мы, не чуючы пад сабою ног, кiнулiся наперад...

- Агонь! - зноў пачулася каманда нашага ўзводнага.

Страляючы, урываемся ў вёску.

- Рукi ўгору!.. Стой!.. Здавайся!.. - чутны там-сям паасобныя выкрыкi, дзе-нiдзе - стрэлы. Белыя здавалiся пачкамi. Самыя заядлыя адбiвалiся. Гэта больш афiцэры. Аперацыя была хутка закончана, бойка сцiхла.

Раненых знеслi ў хаты, а забiтых кiнулi там, дзе каго смерць сустрэла...

Расставiўшы паставых, разыходзiмся па кватэрах. Хоць бы таго хатняга паху нюхнуць, абагрэцца крыху. Са мною чалавек так з пяток iдзе. Толькi што мы думалi зайсцi ў хату, як нас спынiў адзiн наш маладзенькi чырвонаармеец.

- Гляньце, хлопцы! - крыкнуў ён, падбег да ляжачага ў снезе калчакоўца (па адзенню вiдаць, што калчаковец) i пырнуў яго ў плечы штыхом. Той дзiка заенчыў, забiўшыся на зямлi.

- Кiнь! - сказаў я чырвонаармейцу.

- А ты чаго заступаешся? - закрычаў на мяне баец. - Ён жа, свалата, жывы быў, прыкiдваўся толькi мёртвым...

- Усё роўна, - адказаў я, - у палон возьмем, не ўсе ж яны заядлыя белякi, шмат сярод iх i сiламоць мабiлiзаваных.

Я прыўзняў з зямлi параненага, паклiкаў двух чырвонаармейцаў, i мы адвялi яго ў хату. Пачалi перавязваць.

Цяжка ўздыхнуўшы, паранены слаба прыўзняў вейкi, на момант шэрымi блiскучымi вачыма ўставiўся на мяне. Штосьцi нiбы знаёмае нагадала мне яго аблiчча. Але, думаю, цi мала на свеце бывае сходных людзей... Адышоўся я, тупаю па хаце, грэюся. Калi праз некалькi хвiлiн зноў падышоў да параненага, ён назваў мяне па iменi. Цяпер i я яго прызнаў: Дашэўскi, сынок майго суседа, заможнага шляхцiца. Як ён папаў да калчакоўцаў, аж у Сiбiр, - хто тут разгадае? Яму прыемней было б да пана Пiлсудскага, але чаго на свеце не бывае... Ва ўсякiм разе, служыць у Калчака лепей, здалося яму, чым у Чырвонай Армii...

Пасля перавязкi Дашэўскi спачатку быў нiчога, нават гутарыў крыху, але хутка страцiў прытомнасць i пачаў блузнiць.

Назаўтра яго, бяспамятнага, адправiлi ў горад, у шпiталь. Аж пакуль i вайна не скончылася, я з iм нiдзе ўжо болей не сустракаўся i нiчога аб iм i не чуў i не ведаў.