К Акула: За волю (на белорусском языке)

- Ну й што ты гэтым хочаш сказаць? - спыталася Алеся Вера. Яна ўважна слухала схуднелага, мiзэрнага цяпер у твары, аброслага барадой Алеся. Яна сядзела на крэсьле. Алесь падыйшоў да яе, стануў насупраць, пазiраў у вочы.

- Як гэта так? Ты нiчога не зразумела? Калi я, некалi, закахаўся ў цябе, адкуль мне было ведаць, што камунiстычны чарвяк-паразiт сыцее ў тваiм нутры? I цяпер проста сьмешна й няверагодна: нават такая думка, баранi Божа, каб мне калi ў галаву цюкнула! Анi-нi! Некаторыя з маiх суродзiчаў намякалi, што такая магчымасьць можа быць, яй-Богу! Што за дурань, асьлеплены каханьнем дурань зь мяне быў!

Вера схiлiла галаву й ледзь стрымлiвала сьлёзы.

- Дык чаго-ж маўчыш? - пытаўся ў яе Алесь.

- Алесь, мiлы мой, мне прыкра, што так сталася. За тое, што я зрабiла, няма прабачэньня. Усё-ж я спадзявалася, што выслухаеш мяне, таму й прыехала...

Цяпер яна падняла галаву, i Алесь спасьцярог там сьлёзы.

- Выслухаю што, Вера? Ты мне раскажаш, якiм вялiкiм iдэалiстам ты была, як памагала iм пхаць той увесь сьвет да рэвалюцыi, ды як Мiкiта кукурузьнiк адчынiў табе вочы? Што ты новага можаш мне сказаць, Вера?

Голас Алесеў войстры, як брытва. У вачох - маланкi. Ледзь стрымлiваўся, каб "кветку" за горла не схапiць. Колькi-ж кiпенi ў сэрцы!

- Алесь, дарагi мой, я вярнулася па сваёй волi, спадзявалася, што выслухаеш мяне. Я меркавала, што ў цябе на столькi хопiць цярплiвасьцi, калi ўжо не пашаны да мяне...

- Добра, дзяўчына, окэй, расказвай. Пачынай. Ды даволi мяне зводзiць. Высьцерагайся гэтага. Няхай гэта будзе запраўды нешта важнае, бо...

- Ал, ты запраўды нiколi не даведаўся адкуль я паходжу, пра маiх бацькоў i маё дзяцiнства нiчога ня ведаеш. Калi раскажу табе, можа зразумееш...

- Я слухаю.

- Калi я была яшчэ маленькай дзяўчынкай, тут быў вялiкi эканамiчны крызiс. Ты пра яго чуў. Мой бацька быў бяз працы й ня было за што пражыць. Гэтаксама цярпела маса iншых. Страшная сытуацыя. Беспрацоўныя дэманстравалi, а палiцыя бiла iх, разганяла бiзунамi, цкавала сабакамi... наяжджала на iх коньмi. Я помню адну такую сцэну i я яе не забудуся да канца жыцьця. Было многа людзей, былi жанчыны й дзецi ў мястэчку, палiцыя разганяла дэманстрацыю рабочых. Пачалося ад крыку й кiданьня каменьнямi, а кончылася тым, што коньмi наляцелi на людзей i забiлi тады, у лiку iншых, майго бацьку. Ты зразумей, што я тады была малой дзяўчынкай, мая мацi трымала мяне ў сваiх руках. Калi бацьку забiлi, яна была самлела, а мяне, - пасьля казалi, - людзi выратавалi спад конскiх капытоў. Маю матку ледзь аднялi ад бацькi мёртвага ўжо. Пасьля ўсiх гэтых гадоў я памятаю яго, зьбiтага, што ўмiраў на руках маёй маткi. I маёй матцы нядоўга асталося было жыць, за год i яна адыйшла пад ударам сэрца. Я асталася сама на гэтым сьвеце, маленькая сiрата. Можаш сабе ўявiць якое мяне чакала жыцьцё. Мне памаглi добрыя людзi. Гэтак мне тады здавалася. Мясцовы рабочы клюб, як я пасьля дый запозна гэта зразумела, памагаў мне не таму, што быў натхнёны духам Самарытанiна... Людзi з таго клюбу мне ня толькi мiнiмальна памагалi, але мяне i выкарыстоўвалi для сваiх мэтаў. З палiтычных меркаваньняў яны з майго бацькi зрабiлi вялiкага змагара, проста мучанiка за камунiстычныя iдэалы. I для добрых людзей я быццам напамiнала пра тое зло, якое капiталiстычны ўрад зрабiў бедным i беспрацоўным людзём. Людзi гаварылi мне, часта прыпамiналi мне, што гэта ўрад мяне сiратой зрабiў. Я да гэтага прывыкла. I ведаеш што? Тая рэкляма, якую рабiлi мне, як дачцэ вялiкага змагара за справу працоўных, нават спадабалася мне. Такая, вiдаць, нiкчэмная людзкая натура... Калi я падрасла, працавала ў рабочым клюбе ў Балтаве. Казалi, што я добрая i пiльная работнiца. Прыйшла навука. Я чытала, што мне давалi. Ты ведаеш iхную лiтаратуру, ты павiнен ведаць... Яны мелi школьную праграму па суботах i нядзелях. Я навучылася чытаць i пiсаць парасейску, а ад людзей яшчэ ведала i пабеларуску. Чытала многа савецкай лiтаратуры, пераважна Максiма Горкага. Яны, мусiць, лiчылi мяне добрым матар'ялам бо нават далi магчымасьць у Савецкi Саюз зьезьдзiць.

Алесь усеўся на крэсьле насупраць Веры i ўважна прыглядаўся ейнаму твару й вачом, калi яна прадаўжала расказваць. Ня было сумлеваў у Алеся. Дзяўчына гаварыла шчыра i, магчыма, хацела цяпер перад iм выспавядацца, цi прынамсi выказацца пра некаторыя свае памылкi ў мiнулым.

- Ты езьдзiла ў Савецкi Саюз? - перапытаўся ён Веру.

- Так, езьдзiла ў складзе зарганiзаванай iмi групы. Я табе не казала пра гэта?

- Не, не казала.

- Дык вось там яны проста паказвалi нам тыя вядомыя пацёмкiнскiя вёскi. Праўда, многа гаварылi пра гэройства савецкага народу, каторы перамог гiтлераўскi фашызм i так далей. Ты ведаеш iхную прапаганду. Пасьля таго, як Хрушчоў выкрыў Сталiна, у нас зьявiлiся iншыя думкi i пра камунiстычную ўладу i пра iхных правадыроў - тую мафiю, каторая сядзiць на вярхушцы. Нарадзiўся недавер да iх. Але ў сваёй далейшай працы тут у iхным клюбе ў Канадзе мае сумлевы яшчэ не перашкаджалi. Тая зьвязанасьць зь iмi ад маленства, ды тая шыльда для майго забiтага ў абароне працоўных бацькi, гэта не магло прайсьцi бясьсьледна. А скажы, Алесь, што-бы ты рабiў, каб быў на маiм месцы?