Винцесь Мудров - Зiмовыя сны (на белорусском языке)

Рэшткi гарачай асалоды Яўхiм улiў у глотку й праглынуў, нават не зварухнуўшы коўцiкам.

- Ну как? - запытаўся спадарожнiк, прымаючы з Яўхiмавых рук плястмасавую пасудзiну, i Яўхiм замест адказу баднуў галавой ды аблiзнуў саладжавыя вусны.

- Последнее время только этим и спасаюсь, - спадарожнiк уздыхнуў, налiў сабе духмянага паратунку.

Галава прыемна кружылася, вагон паволi гайдаўся, цётка з Лужасна больш не балбатала за сьпiнаю й Яўхiм, пазяхнуўшы ў жменю, прымасьцiў галаву да шыбы. Сон, аднак, не iшоў. Пасядзеўшы хвiлiну з заплюшчанымi вачыма, ён зьлёгку разьмежыў павекi й стаў цiшком разглядаць спадарожнiка.

Спадарожнiку, мяркуючы па ўсiм, ужо было за семдзесят i, як вылiчыў Яўхiм, гэта быў адстаўнiк, бо ж толькi адстаўнiкi гавораць гарадзкою моваю, ходзяць у лётчыцкiх куртках ды выцьвiлых дыяганалевых брыджах. Але што найбольш уражвала ў адстаўнiцкiм уборы, дык гэта атлясны чорны гальштук, якi выбiваўся з-пад шалiка. Дакладней, уражваў ня сам гальштук, а тое - якiм чынам аднарукi яго завязвае. Паразважаўшы на гэты конт, Яўхiм вырашыў, што гэта робiць жонка, цi, можа, якiя ўнукi i, пазяхнуўшы другiм разам, разьмежыў павекi.

- Грыбачы... сьледуюшчая Бычыха, - прагучала з дынамiкаў i цягнiк, колькi разоў тузануўшыся, запаволiў хаду.

- Да-а, - уголас выдыхнуў Яўхiм, правакуючы адстаўнiка на размову, потым, з той жа мэтаю, керхануў у жменю, але адстаўнiк маўчаў, з адсутным выглядам пазiраючы ў вокны.

Яўхiму праглася пагаманiць з гарадзкiм чалавекам, але, ня ведаючы, як пачаць размову, доўга круцiўся на лаве i, нарэшце, калi цягнiк загайдала на стрэлках, набраўся сьмеласьцi й, кiўнуўшы на пустое рукаво, запытаў:

- Руку гдзе пацiралi?

Адстаўнiк цi то не дачуў, цi то не зразумеў пытаньня - матлянуў галавой i Яўхiм гучна паўтарыў:

- Руку, гвару, гдзе пацiралi?

Адстаўнiка такое пытаньне не на жарты ўсхвалявала. Ён лiхаманкавым рухам запiхнуў рукаво за пасак на баку курткi, паправiў гальштук, няўцямна прамармытаў:

- Да так, было дело...

Звычайна Яўхiм прыхоўваў ад людзкiх вачэй свае зьнявечаныя рукi, а тут паклаў iх на каленi, расчаперыў абрубкi пальцаў i, пазiраючы долу, прамовiў:

- Я вот тожа на фiнскай... пяць пальцаў пацiраў.

- Были на финской? - ажывiўся спадарожнiк.

- Быў, - каротка адказаў Яўхiм i, надаўшы моманту элемэнты трагiзма, насупiў бровы.

- Да-а... в сороковом холодрыга была о-ё-ёй. Я в то время в Архангельске служил, - шёл на Новый год к товарищу, так, поверите, в кармане бутылка водки от мороза лопнула, - суразмоўца пасьмiхнуўся, кашлянуў i прыпаў да вакна, убачыўшы штосьцi цiкавае.

Такiя размовы Яўхiму не спадабалiся. Дый дзiва што: ён пра вайну, пра абмарожаныя пальцы, а яму пра бутэльку гарэлкi. Ён жа не па п'янцы абмарозiўся, а пасьля артабстрэлу. I абстраляла свая ж батарэя... Яўхiму згадалiся шалёныя, налiтыя крывёю вочы Рыжыка, калi той правальваўся пад лёд i сэрца iзноў пачало бiцца з перабоямi.

- Мужики на переезде... напились - один двоих тащит, - зь вясёлым сьмяшком прамовiў адстаўнiк, а заўважыўшы перамену ў Яўхiмавым настроi, сумеўся й чарговым разам паправiў гальштук.

Чвэрць гадзiны яны моўчкi паглядалi ў вакно, папераменку ўздыхалi, а акурат у тую хвiлiну, калi на даляглядзе зьявiўся комiн Бычыхiнскага льнозавода, спадарожнiк нахiлiўся i стоена запытаў:

- Вы там, среди пленных финнов, женщин не встречали?

Такое пытаньне ня толькi зьдзiвiла, але i ўсхвалявала. Палонных фiнаў ён зроду ня бачыў, таму й замармытаў штосьцi няўцямнае, а спадарожнiк, наблiзiўшыся яшчэ блiжэй, ужо зусiм прытоеным голасам паведамiў:

- Я тут недавно книжку прочёл - не у нас изданную, - так там написано, что если молодого финна убивало, то на фронт шла его жена...

- Да-а... ваявалi яны як немцы, - мусiў падтрымаць суразмоўцу Яўхiм, - у лiнii Маняргейму цэлы месяц стаялi. Эта ўжэ як Цiмашэнка прыняў камандаваньне, так пашлi ў наступленьне, - узьбiўшыся на любiмую тэму, Яўхiм пацёр узмакрэлыя далонi. - Я, знаяця, ево як вас вiдзеў... Вышаў з машыны...

- Кто вышел? - перапынiў суразмоўнiк, iмпэтна адкiнуўшыся на прыслон лавы. - Тимошенко!? Семён Константинович!? Эта жопа с ушами!? - Яўхiм з жахам убачыў, што твар суразмоўнiка стаў гэткiм жа белым як i валасы.

- В сорок втором... под Харьковом... десять тысяч положили... Командующие сраные...

Ратуючыся, ад такiх слоў, Яўхiм сьцяўся, забiўся ў кут, захiнуў твар рукамi. Яму падалося, што ўсе навокал ацiхлi i паглядзелi ў iхны бок.

"Шпiён!" - працяла сьвядомасьць жахлiвая думка, а вочы, у пошуках паратунку, зачапiлiся за вялiкi мех, якi плыў у бок тамбура. Шпег яшчэ штосьцi казаў, пырскаў сьлiнай, але Яўхiм ня чуў анiводнага слова. Рупячыся не глядзець на спадарожнiка, ён намацаў зьнямелымi рукамi ручку валiзы i, ступаючы па людзкiх нагах, кiнуўся сьледам за мехам.