Алесь Адамовіч - Хатынская аповесць

А вы ж, Фларыян Пятровіч, абавязаны партызану Флёру — саманадзейнаму, заклапочанаму, глухому, у абвіслых нямецкіх абносках, абавязаны тым, што выйшлі сюды, з Глашай выйшлі вось сюды… Часам я зусім збоку бачу таго Флёру — сябе васемнаццацігадовага. Быццам не ва мне ён, а там застаўся. I часамі здаецца, што мы з Глашай усё ідзём за ім, падпарадкоўваючыся яго сярдзітым знакам, а ён, заграбаючы лісце, шыгалле цяжкімі ботамі, то прападае за дрэвамі, то вынырвае з-за ix нешырокай худой спіной. А яму яшчэ пра маці трэба думаць, пра сястрычак. Нясе, прыціснуўшы локцем прыклад, сваю нягеглую, чорную ад былой магільнай сырасці вінтовачку, быццам яна i на самай справе ўсім нам абарона.

…I тут мы ўбачылі людзей. Адразу пазнаць можна было, што гэта вёска, якая збегла ў лес, i менавіта сёння, можа, дзве гадзіны таму гэта адбылося. Hi буданоў, ні ям, ні абжытых дрэў, на якіх была б развешана розная апратка. Людзі як разбегліся, а потым як сабраліся, збіліся ў кучу, так i тоўпяцца, застылі, гледзячы ў адзін бок: там дагарае вёска. Саміх хат не відно, а толькі рвуцца з-за высокага поля ў неба розныя па колеру i гушчыні касмылі дыму, якія яшчэ не сталі адной суцэльнай сцяною пажару. Спачатку людзі, усе як адзін павярнуліся ў наш бок, таргануліся, гатовыя зноў сарвацца, бегчы, але выгляд наш адразу супакоіў ix. Толькі жанчына ў белай чыстай кофце кінулася да нас, лямантуе, крычыць зласліва, паказваючы на маю вінтоўку чыгунком, які чамусьці трымае ў руцэ.

Мы пастаялі з Глашай, як бы чакаючы, калі ў людзей прападзе да нас цікавасць, а потым паціху пайшлі. Падлескам. Не хацелася траціць яго, адваяванага ў страху, не хацелася зноў зашывацца ў лес, брысці наўздагад. Нам яшчэ поле кіламетраў ca тры адкрытых перасекчы трэба, перш чым пападзём у «мой» лес.

Да змяркання трымаліся падлеску i бачылі, як то ў адным, то ў другім кірунку, бліжэй, далей, вырастаюць новыя дымныя касмылі. A між ix — самалёты. Паяўляюцца то з аднаго, то з другога боку — быццам на гіганцкіх трапецыях гойдаюцца. Такой блакады ў нашых мясцінах яшчэ не было, каб столькі самалётаў!

Пад вечар неба зацягнула, загрузіла хмарамі. Дым уверсе распаўзаецца, як пад чорнай, нізкай столлю, варушыцца там. Раптам сыпануў дождж, а потым, нібы не тое зрабіў, сціх, i пасыпаўся сухі, калючы пясок — вецер недзе падняў яго i цяпер кідаў проста з хмар.

Зарава спачатку расцякалася па гарызонце, ціснулася да зямлі, a водбліскі падскоквалі пад цяжкое чэрава неба. Потым зарава пачало расці, расці i нарэшце ўчапілася за хмары, павісла на ix. Неба знізу нібы чарнейшае i цвярдзейшае робіцца, змрочнае ў сваёй глыбіні, у тоўшчы. Аграмадныя цені сутыкаюцца, папіхаюць адна адну.

Ночы не стала. I не было дня. Сусвет зрабіўся вузкай i доўгай, на ўвесь гарызонт, амбразурай, асветленай знутры. Спатыкаючыся, разрываючы нагамі картаплянік, мы хутка ішлі полем, спяшаліся да далёкага, акрэсленага заравам грабеньчыка лесу.

I тут раптоўна ўбачылі людзей — яны беглі па зараве, па самым гарызонце. Далёкія чорныя постаці, нібы згараючы, трапечуцца ў той амбразуры.

Людзі зноў выбягаюць, ужо бліжэй, з чарнаты, бягуць, гонячы перад сабой доўгія цені. Гэтыя ценi пранесліся во паўз нас, a самі людзі толькі падбягаюць. Другія, лявей, вырываюцца з жыта, што кіпіць, як ад рыбы сажалка, з якой хутка выцякае вада.

Нас людзі заўважаюць у самы апошні момант: чалавечыя позіркі спатыкаюцца ( «Хто гэта? Чаму стаяць, не ўцякаюць?» ) i імчаць далей. А ззаду ix ужо зноў вочы, дзіцячыя вочы… Галоўкі дзіцячыя прытуліліся, прыпалі да пляча бацькі ці маці, глядзяць, глядзяць назад, на зарава.

I раптам у тым баку поля, куды ўсё імчыць, нешта адбылося. Доўгая траса куль разрэзала цемень, i стала відаць, што адтуль таксама бягуць: мусіць, другая вёска. Убачыўшы адны адных, людзі разгублена прыпыніліся i, можа, закрычалі (а можа, яны ўвесь час крычаць — мне не чутно). Замітусіліся i кінуліся, ужо ўсе разам, да лесу, з якога выйшлі мы з Глашай.

У лесе, куды, нарэшце, дабраліся мы, звыклым, партызанскім, дыхаць стала вальней. Лес нас прызнаў, павёў, аблізваючы па-сабачы дрыготкім, стракатым святлом нашы твары, рукі. Мы прайшлі яшчэ з кіламетр i селі адпачыць. Глаша прыхінулася спіной да дрэва i тут жа заснула, пакінуўшы мне аднаму i гэтую вайну, i ўвесь гэты свет: ёй надакучыла. Я сядзеў, глядзеў на яе капрызлівы сонны твар i ціхенька, нібы вар'ят, смяяўся, мабыць, ад стомы i сваёй недарэчнай глухаты.

Ад таго, што нельга было гэтага рабіць, а я таксама моцна заснуў (быццам паддаўшыся дзіцячаму Глашынаму настрою), i што нічога страшнага не здарылася, было весела прачнуцца i паглядзець на свет, у якім усё засталося на месцы.