Мікалай Гогаль - Мёртвыя душы

«Але ведаеце», дадаў Манілаў, «усё-ж, калі няма друга, з якім-бы можна падзяліцца...»

«О, гэта справядліва, гэта зусім справядліва!» перапыніў Чычыкаў. «Што ўсе скарбы тады ў свеце! Не май грошай, май добрых людзей для абыходжання, сказаў адзін мудрэц».

«I ведаеце, Павел Іванавіч!» сказаў Манілаў, зрабіўшы на твары сваім выраз не толькі салодкі, але нават прыкра-салодкі, падобны да той мікстуры, якую спрытны свецкі доктар засаладзіў бязлітасна, думаючы ёю парадаваць пацыента. «Тады адчуваеш якуюсьці, у некаторым родзе, духоўную асалоду... Вось, як напрыклад, цяпер, калі выпадак даў мне шчасце, можна сказаць, узорнае, гаварыць з вамі і адчуваць асалоду ад прыемнай вашай размовы...»

«Даруйце, што-ж за прыемная размова?.. Нікчэмны чалавек, і больш нічога», адказаў Чычыкаў.

«О! Павел Іванавіч, дазвольце мне быць шчырым: я з радасцю аддаў-бы палавіну маіх набыткаў, каб мець частку тых якасцей, якія маеце вы!»

«Наадварот, я палічыў-бы з свайго боку за найвялікшае...»

Невядома, да чаго-б дайшло ўзаемнае выказванне пачуццяў абодвух прыяцеляў, калі-б увайшоўшы слуга не далажыў, што абед гатоў.

«Прашу пакорна», сказаў Манілаў.

«Вы выбачце, калі ў нас няма такога абеда, як на паркетах і ў сталіцах, у нас проста па рускаму звычаю капуста, але ад шчырага сэрца. Пакорна прашу».

Тут яны яшчэ некаторы час паспрачаліся аб тым, каму ўвайсці першым, і нарэшце Чычыкаў увайшоў бокам у сталовую.

У сталовай ужо стаялі два хлопчыкі, сыны Манілава, якія былі ў тых гадах, калі садзяць ужо дзяцей за стол, але яшчэ на высокіх крэслах. Пры іх стаяў настаўнік, які пакланіўся ветліва і з усмешкай. Гаспадыня села за сваю супавую міску; госць быў пасаджаны паміж гаспадаром і гаспадыняй, слуга завязаў дзецям на шыю сарвэткі.

«Якія міленькія дзеці», сказаў Чычыкаў, паглядзеўшы на іх: «а каторы год?»

«Старэйшаму восьмы, а меншаму ўчора толькі мінула шэсць», сказала Манілава.

«Фемістоклюс!» сказаў Манілаў, звярнуўшыся да старэйшага, які стараўся вызваліць свой падбародак, завязаны лакеем у сарвэтку. Чычыкаў прыўзняў крыху брыво, пачуўшы такое нібыта грэчаскае імя, якому нямаведама чаму Манілаў даў канчатак на юс, але пастараўся зараз-жа прывесці свой твар у звычайны стан.

«Фемістоклюс, скажы мне, які лепшы горад у Францыі?»

Тут настаўнік звярнуў усю ўвагу на Фемістоклюса і, здавалася, хацеў яму ўскочыць у вочы, але, нарэшце, зусім супакоіўся і кіўнуў галавой, калі Фемістоклюс сказаў: Парыж.

«А ў нас які лепшы горад?» запытаў зноў Манілаў.

Настаўнік зноў навастрыў увагу.

«Пецербург», адказаў Фемістоклюс.

«А яшчэ які?»

«Масква», адказаў Фемістоклюс.

«Разумны, душачка!» сказаў на гэта Чычыкаў. «Скажыце, аднак-жа...» гаварыў ён далей, звярнуўшыся тут-жа з крыху здзіўленым выглядам да Манілавых. «Я павінен вам сказаць, што ў гэтым дзіцяці будуць вялікія здольнасці».

«О, вы яшчэ не ведаеце яго», адказаў Манілаў, «у яго надзвычай многа дасціпнасці. Вось меншы Алкід, той не такі спрытны, а гэты зараз, калі што-небудзь сустрэне, мошку, казюльку, дык у яго раптам вочкі і забегаюць; пабяжыць за ёй следам і зараз-жа зверне ўвагу. Я яго рыхтую па дыпламатычнай часці. Фемістоклюс!» прадаўжаў ён, зноў звяртаючыся да яго, «хочаш быць пасланнікам?».

«Хачу», адказаў Фемістоклюс, жуючы хлеб і матляючы галавой направа і налева.

У гэты момант лакей, што стаяў ззаду, уцёр пасланніку нос і вельмі добра зрабіў, інакш канула-б у суп немалая старонняя кропля. Размова пачалася за сталом аб асалодзе спакойнага жыцця; гаспадыня перапыняла яе заўвагамі аб гарадскім тэатры і аб акторах. Настаўнік вельмі ўважліва глядзеў на размаўляўшых і як толькі заўважаў, што яны былі гатовы ўсміхнуцца, у тую-ж хвіліну разяўляў рот і смяяўся вельмі шчыра. Напэўна, ён быў чалавек удзячны і хацеў заплаціць гэтым гаспадару за добрае абыходжанне. Адзін раз зрэшты твар яго зрабіўся суровым, і ён строга застукаў па стале, накіраваўшы вочы на сядзеўшых насупраць яго дзяцей. Гэта было дарэчы, бо Фемістоклюс укусіў за вуха Алкіда, і Алкід, зажмурыўшы вочы і разявіўшы рот, гатоў быў зарыдаць самым жаласным чынам, але адчуўшы, што за гэта лёгка можна было застацца без стравы, прывёў рот у ранейшы стан і пачаў са слязамі грызці барановую костку, ад якой у яго абедзве шчакі блішчэлі тлушчам. Гаспадыня вельмі часта звярталася да Чычыкава са словамі: «Вы нічога не ясцё, вы надта мала ўзялі». На што Чычыкаў кожны раз адказваў: «Шчыра дзякую, я пад’еў, прыемная гутарка лепш за ўсякую страву».