Антуан Сент-Экзюпери - Ваенны лётчык

Калі варожая бомба развее попелам міністэрства авіяцыі, тады спешна выклічуць першага-лепшага капрала і скажуць яму:

— Даручаем вам дамагчыся, каб кіраванне не замярзала. Вам даюцца неабмежаваныя правы. Прымайцеся за работу. Але калі праз два тыдні яно па-ранейшаму будзе замярзаць, вы пойдзеце на катаргу.

Тады, магчыма, кіраванне размарозіцца.

Я магу прывесці сотні прыкладаў гэтага ганебнага адміністрыравання. У адным з паўночных дэпартаментаў камісія інтэнданцтва рэквізавала цельных кароў і ператварыла бойні ў могільнік цялят, якія так і не выйшлі з мацярынскага ўлоння. Ніводзін вінцік гэтай машыны, ніводзін палкоўнік інтэнданцкай службы не мог дзейнічаць іначай, а толькі як вінцік. Усе яны падпарадкоўваліся іншаму вінціку, як у гадзінніку. Усякі пратэст быў бы бескарысны. Вось чаму, як толькі гэтая машына стала развальвацца, яна штосілы ўзялася рэзаць цельных кароў. Гэта, бадай, было яшчэ найменьшае зло. Не дай божа больш сур'ёзнай паломкі дык яна, чаго добрага, пачне прырэзваць інтэнданцкіх палкоўнікаў.

Я да глыбіні душы прыгнечаны гэтым усеагульным розрухам. Але зараз, мусіць, не варта гробіць адзін з маіх матораў, і я яшчэ раз навальваюся на правую рукаятку. Раззлаваўшыся, навальваюся з усіх сіл. I адразу ж выпускаю рукаятку. Ад перагрузкі ў мяне зноў закалола ў сэрцы. Не, чалавек сапраўды не прыстасаваны да заняткаў фізкультурай на вышыні дзесяці тысяч метраў. Я адчуваю тупы боль як згрызоту сумлення, якое нечакана ачнулася сярод глыбокага сну ўсяго цела.

А няхай яны спрахнуць, гэтыя маторы! Мне на іх начхаць. Я спрабую перавесці дыханне. Здаецца, мне ўжо ніколі не ўздыхнуць, калі я дазволю сабе забыцца. Мне прыгадваюцца мяхі, якімі некалі раздзьмухвалі агонь. Я раздзьмухваю свой агонь. I мне вельмі хочацца ўпрасіць яго, каб ён зноў «узяўся».

Што ж я так непапраўна сапсаваў? На вышыні дзесяці тысяч метраў занадта вялікае фізічнае намаганне можа выклікаць разрыў сардэчнай мышцы. Яно такое кволае, наша сэрца. А служыць яно павінна доўга. Недарэчна рызыкаваць ім дзеля такой грубай работы. Гэта ўсё роўна што паліць дыяменты, каб спячы яблык.

Гэта ўсё роўна што спаліць на поўначы ўсе вёскі, хоць іх знішчэнне нават на паўдня не можа затрымаць наступлення немцаў. I ўсё-такі гэтыя незлічоныя вёскі, гэтыя старэнькія цэркаўкі, гэтыя старасвецкія дамы з усім іхнім багажом успамінаў, з нацёртымі да бляску арэхавымі паркетамі, з дагледжанай бялізнай у шафах і з карункавымі фіранкамі на вокнах, якім дагэтуль не было зносу, — я бачу, як усё гэта ад Дзюн-керка да Эльзаса ахоплена полымем.

«Ахоплена полымем» — сказана занадта моцна: калі назіраеш з вышыні дзесяці тысяч метраў, над вёскамі і лясамі бачны толькі нерухомы дым, нешта накшталт бялёсага студзеню. Агонь набывае воблік патаемнага спапялення. На вышыні дзесяці тысяч метраў час як бы запальвае сваю плынь, бо няма ніякага руху. Няма трэску полымя, грукату бэлек, віроў чорнага дыму. Няма нічога — адно гэтае шэраватае малако, знерухомелае ў бурштыне.

Ці загоіцца калі гэты лес? Ці загоіцца гэтая вёска? 3 такой вышыні здаецца, што агонь марудна пажырае іх, як хвароба.

Пра гэта можна шмат што сказаць. «Мы не будзем шкадаваць вёсак». Я чуў гэтыя словы. I словы гэтыя былі неабходны. У вайну вёска — гэта ўжо не гняздоўе традыцый. У руках ворага яна ператвараецца ў гняздо пацука. Усё мяняе сэнс. Да прыкладу, гэтыя трохсотгадовыя дрэвы атульвалі сваёй засенню ваш бацькоўскі дом. Але яны засланяюць поле абстрэлу дваццацідвухгадоваму лейтэнанту. I вось ён пасылае туды ўзвод салдат, каб знішчыць гэты твор часу. Дзеля дзесяцімінутнай аперацыі ён сцірае з твару зямлі трыста гадоў карпатлівай працы чалавека і сонца, трыста гадоў культу хатняга ачага і заручын у засені парку. Бы даводзіце яму:

— Гэта мае дрэвы!

А ён і слухаць вас не хоча. Ён ваюе. Ён мае рацыю.

Але зараз паляць вёскі дзеля гульні ў вайну, і дзеля гэтага высякаюць паркі, і ахвяруюць лётнымі экіпажамі, і кідаюць пяхоту супроць танкаў. І апаноўвае невымоўная нуда. Бо ўсё гэта — адно бязглуздзе.

Вораг уразумеў адну відавочную ісціну і скарыстоўвае яе. Людзі займаюць няшмат месца на неаб'емных абшарах зямлі. Каб выстраіць салдат суцэльнай сцяной, іх спатрэбілася б сто мільёнаў. Выходзіць, прамежкі паміж вайсковымі часцямі непазбежныя. Ліквідаваць іх, як правіла, можна толькі рухавасцю войск, а для варожых танкаў слаба механізаваная армія — усё адно што нерухомая. I прамежак апынаецца для іх сапраўдным прагалам. Адсюль і гэтае нескладанае тактычнае правіла: «Танкавая дывізія дзейнічае, як вада. Яна злёгку гняце на абарону праціўніка, але прасоўваецца толькі там, дзе не сустракае ніякага адпору». I танкі гнятуць на лінію абароны. Прамежкі маюцца ў ёй заўсёды.