Чарльз Дыкенс - Олівер Твіст

Хлопчыкаў кармілі ў вялікай зале з тоўстымі мурамі, у канцы якой стаяў кацёл, з якога ў прызначаны для прыняцця ежы час наглядчык у фартуху з дапамогай дзвюх жанчын раздаваў кашу. Кожны хлопчык атрымліваў адну місачку гэтага адметнага месіва, і не больш — за выняткам вялікіх святаў, калі давалі звыш таго яшчэ дзве з паловай унцыі хлеба. Місачкі ніколі не трэба было мыць. Хлопчыкі выскрэбвалі іх сваімі лыжкамі, аж пакуль яны зноў не пачыналі блішчаць. Калі дзеці заканчвалі гэтую аперацыю (а яна ніколі не цягнулася надта доўга, бо іхнія лыжкі былі амаль такія ж вялікія, як і місачкі), яны сядзелі, утаропіўшыся ў кацёл такімі прагнымі вачыма, як быццам хацелі зжэрці цагліны, якімі ён быў абкладзены. Пры гэтым хлопчыкі прагна абсмоктвалі свае пальцы ў спадзяванні натрапіць хоць на які мізэрны след ад кашы, якая магла выпадкова прыліпнуць да іх. У хлопчыкаў наогул бывае выдатны апетыт. Олівер Твіст і яго сябры ўжо тры месяцы цярпелі пакуты памірання ад голаду; нарэшце яны сталі такімі прагнымі і так здзічэлі ад голаду, што адзін з іх (яго бацька некалі меў маленькую карчму) змрочна намякнуў сваім таварышам, што ён баіцца, каб выпадкам не з’есці ўначы кволага хлопчыка, які спіць побач з ім, — калі яму не пачнуць даваць яшчэ адну міску кашы. Вочы ў яго былі дзікія, галодныя, і дзеці інтуітыўна паверылі яму. Сабраліся на абмеркаванне; вырашылі цягнуць жэрабя, каму ісці тым самым вечарам пасля вячэры да наглядчыка, каб папрасіць дабаўкі. Ісці выпала Оліверу.

Надышоў вечар. Хлопчыкі занялі свае месцы. Наглядчык у кухарскай робе стаў ля катла, яго памочніцы-жабрачкі чарадою сталі за яго спінай. Кашу расклалі па місках, і перад беднай ядой была прамоўленая доўгая малітва. Аўсянка знікла. Хлопчыкі пачалі перашэптвацца і падаваць знакі Оліверу, а яго бліжэйшыя суседзі выпіхвалі яго. Ён быў зусім яшчэ дзіцём, голад давёў яго да адчаю, а нястачы пазбавілі страху. Ён падняўся з-за стала і, набліжаючыся да наглядчыка з місачкай і лыжкай у руках, крыху напалоханы сваёй дзёрзкасцю, прамовіў:

— Калі ласка, сэр, я хачу яшчэ трохі.

Наглядчык быў тоўсты, здаравенны мужчына, але ён спалатнеў. У тупым сподзіве ён некалькі хвілін глядзеў намаленькага бунтара, а потым, у пошуках падтрымкі, абапёрся на кацёл. Памочніцы былі спаралізаваныя ад здзіўлення, хлопчыкі — ад страху.

— Што? — вывеў нарэшце наглядчык слабым голасам.

— Калі ласка, сэр, — адказаў Олівер, — я хачу яшчэ трохі.

Наглядчык выцяў Олівера чарпаком па галаве, моцна схапіў

за рукі і гучна паклікаў кур’ера.

Рада засядала, нібы той рымскі канклаў, калі містэр Бамбл у вялікім узрушэнні ўварваўся ў пакой і, звяртаючыся да джэнтльмена ў высокім фатэлі, сказаў:

— Містэр Лімкінз, прашу прабачыць, сэр! Олівер Твіст папрасіў дабаўкі!

Усе былі збянтэжаныя. На кожным абліччы быў напісаны жах.

— Дабаўкі? — перапытаў містэр Лімкінз. — Вазьміце сябе ў рукі, кур’ер, і адказвайце дакладна. Я зразумеў так, што ён запытаў пра дабаўку, з’еўшы прызначаную яму вячэру?

— Менавіта, сэр, — адказаў Бамбл.

— Гэты хлопец скончыць жыццё на шыбеніцы, — прамовіў джэнтльмен у белай камізэльцы. — Я ведаю, ён прыйдзе да шыбеніцы!

Ніхто не аспрэчыў прароцтва джэнтльмена. Адбылася ажыўленая дыскусія. Быў выдадзены загад накіраваць Олівера ў турму для дзяцей, а назаўтра ўранні на браме звонку быў прыклеены загад, у якім таму, хто згодзіцца пазбавіць прыход ад Олівера Твіста, абяцалася дзякло ў пяць фунтаў стэрлінгаў. Іншымі словамі, пяць фунтаў — і Олівер Твіст прапаноўваўся кожнаму мужчыну ці жанчыне, хто, маючы заняткам рамяство, гандаль ці нешта іншае, меў патрэбу ў вучню.

— Я ніколі ні ў чым іншым у сваім жыцці не быў упэўнены больш, — сказаў джэнтльмен у белай камізэльцы, стукаючы наступным ранкам па браме ды чытаючы загад, — я ніколі ні ў чым іншым у сваім жыцці не быў упэўнены больш, чым цяпер у тым, што гэты хлопчык скончыць на шыбеніцы.

Маючы намер паказаць далей, меў ці не меў рацыю джэнтльмен у белай камізэльцы, я, мабыць, магу пашкодзіць займальнасці апавядання (калі дапусціць, што яна ёсць). Гэта здарылася б, калі б я насмеліўся акурат цяпер намякнуць, ці мае жыццё Олівера Твіста гэтую гвалтоўную зададзенасць, або яе няма.

апавядае, як Олівер Твіст ледзьве не атрымаў месца, якое зусім не было б сінекурай

Тыдзень пасля таго, як Олівер учыніў блюзнерскае і ганебнае злачынства — папрасіў дабаўкі, — ён сядзеў пад замком у цёмным пустым памяшканні, дзе яго зачынілі згодна з мудрым і міласэрным рашэннем рады. На першы погляд падаецца разумным, што калі б ён з належнай пашанай паставіўся да прароцтва джэнтльмена ў белай камізэльцы, то мог бы раз і назаўсёды пацвердзіць прадказальныя здольнасці гэтага індывіда, прывязаўшы адзін канец насоўкі да крука ў сцяне і павесіўшыся на другім. Аднак існавала адна перашкода для здзяйснення гэтага подзвігу: насоўкі, якія былі залічаныя да прадметаў раскошы, на ўсе будучыя гады і вякі былі забраныя ад насоў беднякоў адмысловым загадам рады ў поўным яе складзе, і загад гэты быў уласнаручна ўсімі падпісаны і завераны пячаткамі. Яшчэ большай перашкодай быў дзіцячы ўзрост Олівера і адпаведныя яго схільнасці. Ён цэлымі днямі адно толькі плакаў, а калі надыходзіла доўгая, маркотная ноч, затульваў рукавом вочы, каб схавацца ад цемры, зашываўся ў куток і спрабаваў заснуць, час ад часу ўздрыгваючы і прачынаючыся і яшчэ шчыльней прыціскаючыся да муру, як быццам хацеў упэўніцца, што халодная цвёрдая паверхня сцяны абараняе яго ад навакольнай цемры і адзіноты.