Чарльз Дыкенс - Олівер Твіст

— Пакланіся радзе, — сказаў Бамбл.

Олівер выцер дзве ці тры слязінкі, якія яшчэ стаялі ў вачах; бачачы перад сабой не раду, а стол, ён, дзякуй Богу, усё-такі адбіў паклон.

— Як цябе завуць, хлопчык? — спытаўся джэнтльмен у высокім крэсле.

Олівер быў напалоханы гэткай вялікай колькасцю джэнтльменаў, і яго пачало калаціць; кур’ер яшчэ раз даў малому кухталя, і той заплакаў. Гэтыя дзве прычыны прымусілі яго адказваць вельмі ціха і няўпэўнена. Вось чаму джэнтльмен у белай камізэльцы назваў яго дурнем. З гэтай нагоды настрой джэнтльмена адразу зрабіўся лепшым.

— Хлопчык, — сказаў джэнтэльмен у высокім фатэлі, — слухай, што я табе скажу. Я спадзяюся, ты ведаеш, што ты сірата?

— Што гэта такое, сэр? — пацікавіўся бедны Олівер.

— Я адразу казаў, што хлопчык — дэбіл, — сказаў джэнтльмен у белай камізэльцы.

— Ціха! — сказаў першы джэнтльмен. — Ты ведаеш, што ў цябе няма ні бацькі, ні маці і што ты выхоўваешся на сродкі прыхода?

— Ведаю, сэр, — адказаў Олівер, заліўшыся горкімі слязьмі.

— Чаму ты плачаш? — запытаў джэнтльмен у белай камізэльцы. І паўтарыў, сцвярджаючы надзвычайнасць сітуацыі: — З якой прычыны ён плача?

— Я спадзяюся, што ты прамаўляеш свае малітвы кожны вечар, — сказаў другі джэнтльмен суворым голасам, і молішся за людзей, якія клапоцяцца пра цябе, як належыць хрысціяніну.

— Ага, сэр, — сказаў малы, заікаючыся.

Джэнтльмен, які пытаўся апошнім, сам таго не ведаючы, сказаў праўду. Олівер і сапраўды быў бы хрысціянінам, і нават вельмі добрым хрысціянінам, калі б маліўся за тых, хто яго корміць і пра яго клапоціцца. Але ён не маліўся, бо ніхто яго гэтаму не навучыў.

— Добра! Ты прыйшоў сюды, каб атрымаць адукацыю і навучыцца нейкай карыснай працы, — сказаў чырванатвары джэнтльмен, што сядзеў у высокім фатэлі.

— Такім чынам, заўтра з шасці гадзін раніцы ты пачнеш трапаць пяньку, — дадаў зласлівы джэнтльмен у белай камізэльцы.

На знак падзякі за такую вось камбінацыю абодвух блаславенняў у адным простым працэсе трапання пянькі Олівер, з ініцыятывы кур’ера, пакланіўся і быў прыспешаны з пакоя ў вялікае памяшканне, дзе на грубым цвёрдым ложку ён плакаў, аж пакуль не заснуў. Што за годнае пацверджанне мяккасці ангельскіх законаў! Яны даюць беднякам магчымасць пайсці спаць!

Бедны Олівер! Ён спаў у шчаслівай недасведчанасці пра навакольнае і мала думаў пра тое, што рада гэтым самым днём прыняла рашэнне, якое зробіць самы вялікі матэрыяльны ўплыў на ўсю яго будучыню. Тым не менш рашэнне было прынятае, і яно было такое.

Чальцы гэтай рады былі людзі з надта праніклівым розумам, разважлівыя мудрацы, і калі ім собіла звярнуць увагу на працоўню, дык яны адразу заўважылі тое, чаго просты народ ніколі б не прыкмеціў: беднякі любілі працоўню! Гэтае месца было для іх звыклай установай, а яшчэ і карчмой, дзе не трэба было раскашэльвацца. Рай з цэглы і тынку, дзе ўсё было гульнёй, а праца была нічым. «Вось жа, — з глыбакадумным выглядам прамовіла рада, — мы якраз і ёсць тыя дабрадзеі, што навядуць тут парадак. Мы неадкладна спынім гэта». І вось яны прынялі правіла, згодна з якім усе бедныя людзі атрымалі магчымасць абіраць — хто-хто, а яны нікога не прымушалі — або павольная смерць ад голаду ў працоўні, або хуткая — за яе мурамі. А таму яны заключылі дамову з вадаправоднай кампаніяй на неабмежаваную падачу вады і з агентам гандлю збожжам — аб эпізадычных пастаўках аўсянай мукі. Яны загадалі даваць аўсянку тры разы на дзень, двойчы на тыдзень выдаваць кожнаму цыбуліну, а ў нядзелю — нават палову булкі. Яны зрабілі яшчэ шмат мудрых і гуманных распараджэнняў, якія датычылі жанчын, але не будзем іх пераказваць без патрэбы. Яны ласкава пагадзіліся даваць развод жанатым беднякам, бо скасоўваць шлюб у Калегіі па грамадзянскіх справах было задорага, і замест таго, каб прымусіць чалавека забяспечваць сваю сям’ю, як яны рабілі гэта раней, яны забралі ў яго сям’ю, а самога яго ператварылі ў кавалера! Не трэба і казаць, як шмат людзей з усіх станаў грамадства звярнулася б да іх па матэрыяльную дапамогу, калі б гэта не было звязана з працоўняй; аднак рада складалася з людзей галавастых, і яны падстрахаваліся ад такой небяспекі. Матэрыяльная дапамога была непарыўна звязаная з працоўняй і аўсянай размазнёю, і гэта адпалохвала.

Першыя паўгады пасля пераводу Олівера Твіста сістэма працавала на поўную сілу. Спачатку яна запатрабавала значных выдаткаў, каб аплаціць рахункі ад трунара, якія ўсё раслі, і каб ушываць безупынна адзежу беднякоў, якая, нібы той мех, пачынала звісаць з іх кашчавых целаў праз тыдзень ці два на аўсянцы. Але колькасць беднякоў стала мізэрнай, як і яны самі, і рада была ў захапленні.