Кузьма Чорны - Лявон Бушмар

Яго i Амiлiны дзецi спалi. Амiля больш не спявала калыханкi. Яна i жонка яго шылi штосьцi, нагiнаючыся над сталом да лямпы. Пахла ў хаце парнасцю, тхнула запечным пылам. Ён заўважыў: за трамам пылела праз доўгiя ўжо гады колькi кнiг, з тых часоў, як яшчэ яму было калi больш цiкавiцца iмi, калi яшчэ з армii некаторыя з iх прынёс ён, а цяпер гаспадарскi клопат - адны яго мужчынскiя рукi ў хаце - забiваў у iм увесь час.

Ён падышоў да стала, глянуў у жончын твар. Ён часта спрабаваў уявiць яе сабе ранейшаю, маладою. I не мог. Даўно ўжо яна замужам за iм. Твар яе даўно пачаў блекнуць i старэць. I толькi рабiўся маладым, дзявочым, калi радасць якая ажыўляла яго. Тады вочы яе свяцiлiся агнямi, разганялася з твару надакучлiвая i прыкрая непазбыўнасцю сваёю заклапочанасць.

Калiсьцi, у зусiм яшчэ маладыя гады, калi ён быў удалым цымбалiстам, яна была сарамяжаю i цiхаю. Першыя спатканнi яшчэ i цяпер хвалявалi яго. Колькi разоў ён, жывучы з ёю, успамiнаў той час. Яна глядзела ў адно месца, кудысьцi скрозь усё, што было перад вачыма, далей за ўсё, i надоўга клала на твар летуценную ўсмешку...

- Памятаеш, як ты да мяне бегла тады праз поплаў, уцякаючы ад канпанi?

Яна пераводзiла вочы на яго, не зганяючы з твару той прывабнай заўсёды дзеля яго ўсмешкi.

- А я крычаў табе: "Хутчэй, хутчэй, дагоняць!" Памятаеш?

Можа, ад яго цяперашняга пiльнага зiрку яна ўзнiмае на яго вочы. Штосьцi гэтакае нечаканае ўзбягае на яе думкi, робiць нецiкавую работу. Яна нават крыху адкiдае ад сябе сфастрыгаваную з палатном кудзелю i апускае вочы на стол. Думае. Настрой гэты перадаецца i Амiлi. Утраiх яны маўчаць. Думкi цi то летуценнi пануюць у iх. Думкi - як бяздумнасць. Гэтак доўга. Над дзвярыма ледзьве жыве няроўным стукам сваiм старасвецкi, можа, дзедаўскi яшчэ, гадзiннiк. Раптам пачынае плакаць меншы Амiлiн сын. Амiля кiдаецца да калыскi закалыхваць яго. Зноў калыханка льецца за вокны, а там яе падхватываюць дубы i пераносяць у сваю гушчырню. Там яна тоне ў роўнай песнi ветру. Вецер iдзе ў сваю дарогу.

Даўнейшыя Андрэевы цымбалы вiсяць у каморы насупроць акенца без шкла. Ветру, калi ён з гэтага боку, латва кожны раз казытаць запыленыя струны iх. Цымбалы i цяпер звiняць цiхiм звонам.

- Цымбалы звiняць, - гаворыць Андрэю жонка, летуценна гледзячы ў вяршалiны дубоў над страхою.

Яны выходзяць з хаты, у ясную ноч. Восень спiць у бляску зямлi пад срэбрам неба. Дубы гудуць.

Удваiх яны стаяць на вулiцы. Нiчога не хочацца гаварыць, а толькi думаць бяздум'ем.

- Лiхi малы, не дае Амiлi спакою нiколi, - гаворыць яна, азiраючыся на хату.

- Тут кагадзе быў Бушмар, я гаварыў яму, а ён слухаў, - гаворыць ён.

- Ну? - дзiвiцца яна.

Зноў яны маўчаць. У хаце сцiхла калыханка, Амiля выбягае ў ноч. Утраiх яны стаяць.

- Цымбалы звiняць, - прыслухоўваецца Амiля.

- Няхай адно хлопцы падрастаюць, - смяецца Андрэй.

Ноч.

Вiнцэнты лiпеў, як на пакуце. Цяпер яго не мучыў ужо нi смутак, нi якое-небудзь моцнае вельмi жаданне, а была толькi злосць. Старэйшы сын у пачатку зiмы зусiм выбраўся з хаты, чуць нават не сцураўся бацькi за яго дурную ўпартасць. Сам застаўся ў падсуседзях, хат праз чатыры ад бацькi. На вясну палавiна вёскi iшла на знос, усё перараблялася, зменьвалася. Ён не адступiўся ад усiх. Колькi гаспадароў засталiся адшчапенцамi, i Вiнцэнты з iмi. Балазе поле iхняе было ў самым кутку, за дубняком, нават наводшыбе крыху. Меншы сын Вiнцэнтага тае зiмы ажанiўся i ўпарта трымаўся бацькi.

Вiнцэнты больш не патыкаў носа на Бушмараў хутар. Ён дрыжаў аднаго: каб Галена нiчога не сказала Бушмару пра яго. Бушмар сiберны чалавек, ён можа, засцiгнуўшы дзе, адным махам рукi адабраць навек здароўе або i зусiм душу выняць. Адно толькi цешыла тут i заспакойвала Вiнцэнтага: чуткi iшлi па ўсiм наваколлi, што ў Бушмара ў хаце нелады. Калатнi няма (Галена не такая жанчына, каб дапусцiцца да гэтакай сараматы), але Бушмар знявiдзеў яе. Хоць, можа, i не знявiдзеў, не можа Бушмар Галены знявiдзець, але ж i не будзе яна вельмi любаю яму. Бо яна толькi падабалася яму, а сама далёкая ад яго. Яна ўжо рвецца адтуль, ад яго, цяжкога чалавека. Яна ў людзi рвецца. Ён сам чуе далёкасць сваю да яе, гэтак як i да ўсiх. З таго вар'яцкага вечара, як толькi з'явiўся ён дадому, не ўспала жыццё на дабро, дык гэтак i далей пайшло. Можа, тут i не вiнаваты нiхто ў iх...

Вiнцэнты гонiць ад сябе сваю трывогу.

Але Бушмар раз такi засцiгнуў Вiнцэнтага.

Хмурны дзень. Снег сiнее паўз лес. Вiнцэнты выбiраецца на дарогу з вязкаю вецця. Валёнкi яго мокрыя, нагамi ён ледзьве грабае па вiльготным снезе.

- Стой, Вiнцэнты, - гукнуў Бушмар.